Беларускі мастацкі пераклад вылучаецца багатай плеядай творцаў – М. Багдановіч, П. Броўка, Я. Колас, К. Крапіва, М. Танк і інш. Да іх ліку адносіцца і Язэп Семяжон (сапраўднае імя Іосіф Ігнатавіч Семяжонаў) – празаік, паэт, крытык, перакладчык. Дзякуючы яго нялёгкай, карпатлівай працы на беларускай мове прагучалі многія творы класічнай і сучаснай замежнай паэзіі.

Нарадзіўся Я. Семяжон у в. Пятровічы Ігуменскага павета Мінскай губерні (цяпер Смалявіцкі раён Мінскай вобласці) у сям’і лесніка. Пасля заканчэння Смілавіцкай сярэдняй школы працаваў рахункаводам у калгасе “Перамога”. У 1931 г. паступіў на драматургічныя курсы ў Мінску. Праз год стаў акцёрам Трэцяга беларускага дзяржаўнага тэатра (БДТ-3). У 1934–1938 гг. вучыўся ў Мінскім дзяржаўным педагагічным інстытуце. Далейшы лёс звязаў з ваеннай справай: быў курсантам афіцэрскай школы ў Маскве, затым камандзірам узвода разведвальнага палка. Удзельнічаў у паходзе ў Заходнюю Беларусь, а таксама ў баях на фінскім фронце, дзе атрымаў раненне. З канца 1940 да сакавіка 1942 г. служыў у Чырвонай Арміі, ваяваў на Заходнім фронце. У 1942–1945 гг. быў ваенным перакладчыкам на 3-м Беларускім фронце. Пасля вайны – перакладчык, рэферэнт разведаддзела штаба Беларускай ваеннай акругі. З 1953 г. Я. Семяжон займаўся педагагічнай дзейнасцю. Ён выкладаў замежныя мовы ў Мінскім сувораўскім ваенным вучылішчы (да 1960 г.), потым у Беларускім дзяржаўным універсітэце імя У. І. Леніна (да 1975 г.), адначасова працаваў у рэдакцыі часопіса “Беларусь”.

Літаратурную дзейнасць Я. Семяжон пачаў у 1931 г. з верша “Ударная камсамолак”, які быў надрукаваны ў часопісе “Беларуская работніца і сялянка” пад псеўданімам Язэп Азім. Перакладамі стаў займацца з 1938 г. У 1954 г. прыняты ў Саюз пісьменнікаў БССР. Большую частку спадчыны Я. Семяжона складаюць пераклады з заходне-еўрапейскіх моў (творы Б. Брэхта, Г. Гейнэ, Дантэ Аліг’еры, Дж. Радары, Ш. Пецёфі) і іншых, аднак найбольш вялікую каштоўнасць уяўляюць пераклады з англійскай мовы (творы Дж. Байрана, У. Блейка, У. Уітмена, Дж. Кітса). Асаблівае значэнне мела ўзнаўленне паэзіі Р. Бёрнса (песні, вершы, эпіграмы) і драматургіі У. Шэкспіра (камедыі “Утаймаванне наравістай”, “Дванаццатая ноч, альбо Чаго пажадаеце”, трагедыя “Кароль Лір”). Значнае месца ў дзейнасці Я. Семяжона займалі пераклады твораў рускіх, украінскіх і польскіх пісьменнікаў (М. Лермантава, М. Някрасава, М. Святлова, К. Сіманава, Р. Братуня, Д. Паўлычкі, М. Прыгары, У. Сасюры, П. Тычыны, Л. Украінкі, Я. Івашкевіча, Л. Падгорскага-Аколава, Ю. Славацкага і інш.). Шмат увагі аддаў узнаўленню паэзіі А. Міцкевіча. Па-беларуску загучалі паэма “Пан Тадэвуш”, вершы і санеты славутага паэта. Сапраўднай падзеяй культурнага жыцця Беларусі стаў пераклад лацінамоўнай паэмы М. Гусоўскага “Песня пра зубра” (Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Я. Купалы, 1982). Для ўсіх перакладаў Я. Семяжона характэрны дакладнае ўзнаўленне сэнсава-вобразнай структуры арыгінала, умелае карыстанне скарбамі роднай мовы. Не можа не ўразіць і не выклікаць захаплення тая вялікая колькасць замежных аўтараў, якія былі перакладзены ім на беларускую мову. Толькі ў зборнік “Сем цудаў свету” (1977) увайшлі творы 69 паэтаў, якія пісалі на 13 мовах. На думку літаратуразнаўца В. Рагойшы, “…усё, што зрабіў Язэп Семяжон, – гэта агромністы, неацэнны ўклад у беларускую нацыянальную культуру. Уклад, які без боязі дыспрапорцыі можна супаставіць з укладам перакладчыка Барыса Пастарнака ў рускую культуру”*.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2014 г.

* Цыт. па: Рагойша В. І адгукнецца слова ў слове… Мінск, 1992. С. 59.