Яркай постаццю беларускага выяўленчага мастацтва першай паловы ХІХ стагоддзя з’яўляецца мастак Валенцій Мельхіёравіч Ваньковіч. Ён не толькі пакінуў след у культуры сваёй радзімы, але стаў добра вядомы далёка за яе межамі.

Нарадзіўся В. Ваньковіч у маёнтку Калюжыца Ігуменскага павета Мінскай губерні (сёння Бярэзінскі раён Мінскай вобласці). Род Ваньковічаў вядомы з XV ст. Традыцыйна яго члены займалі судовыя пасады, служылі ў войску. Маці мастака таксама паходзіла з вядомага ў Рэчы Паспалітай роду Гарэцкіх. Мастацкія здольнасці В. Ваньковіча праявіліся яшчэ ў дзіцячым узросце. Маляваць ён навучыўся раней, чым пісаць. У 1811 г. бацькі аддалі хлопчыка вучыцца ў Полацкі езуіцкі калегіум (з 1812 г. – Полацкая акадэмія). В. Ваньковіч быў у ліку першых вучняў акадэміі па логіцы, метафізіцы, этыцы і рускай літаратуры. Рабіў поспехі ў жывапісе, якім займаўся пад кіраўніцтвам выкладчыкаў малюнка Якуба Перлінга і Якуба Журдэна. У акадэміі ён і прыняў рашэнне прысвяціць сябе прафесіі мастака. У 1818 г. В. Ваньковіч паступіў на факультэт вольных мастацтваў і літаратуры Віленскага універсітэта, адной з лепшых на той час навучальных устаноў, дзе выкладанне вялося на еўрапейскім узроўні. На яго звярнуў увагу кіраўнік мастацкай школы, якая існавала на факультэце, майстар партрэта Ян Рустэм. Магчыма, дзякуючы яму Валенцій Мельхіёравіч і захапіўся жанрам партрэта. Да гэтага перыяду адносяцца зробленыя В. Ваньковічам алейныя партрэты А. Міцкевіча (1823), Ф. Малеўскага (1824), А. Адынца (1820-я гг.). У 1825 г. В. Ваньковіч паступіў у Пецярбургскую акадэмію мастацтваў. Гады вучобы тут былі самымі гарманічнымі ў жыцці мастака. Ён трапіў у бліскучае інтэлектуальнае асяроддзе. Сябраваў з А. Міцкевічам і Ф. Малеўскім, падтрымліваў блізкія адносіны з мастакамі І. Аляшкевічам і А. Арлоўскім, сустракаўся з А. Пушкіным, В. Жукоўскім, П. Вяземскім. У Пецярбургу В. Ваньковіч напісаў партрэты А. Пушкіна, піяністкі М. Шыманоўскай, стварыў адну са сваіх лепшых карцін “Адам Міцкевіч на скале Аю-Даг” (1828), якая стала праграмным творам сталага рамантызму ў выяўленчым мастацтве Беларусі. На выстаўцы Пецярбургскай акадэміі мастацтваў работа атрымала высокую адзнаку. За малюнкі з натуры і карціну “Подзвіг маладога кіяўляніна пры аблозе Кіева печанегамі ў 968 годзе” (1827) мастак атрымаў сярэбраны і вялікі залаты медалі, а таксама права працягваць адукацыю ў Еўропе за казённы кошт. На жаль, грошай на паездку не знайшлося.

Пасля заканчэння універсітэта В. Ваньковіч перабраўся ў Мінск, дакладней у маёнтак Малая Сляпянка (на той час пад Мінскам, цяпер дом на вуліцы В. Ваньковіча, 26), дзе стварыў майстэрню. На радзіме ён напісаў партрэты родных і блізкіх яму людзей – бацькі, сястры С. Гарноўскай, дзядзькі, паэта А. Гарэцкага, жонкі з дзецьмі. Апошняя карціна – сведчанне надзвычайнага таленту мастака. У 1832 г. савет Акадэміі мастацтваў за партрэты, напісаныя В. Ваньковічам з натуры, пастанавіў выбраць яго ў прызначаныя акадэмікі, што было апошняй ступенню перад атрыманнем звання акадэміка. У 1834 г. В. Ваньковіч працаваў над вялікай карцінай “Напалеон каля вогнішча”, якая, на жаль, засталася незавершанай. На ёй мастак паказаў яго без імператарскіх рэгалій, як салдата, моцнага чалавека ў хвіліну чакання важнейшай у яго жыцці падзеі (карціну яшчэ называлі “Напалеон перад бітвай пад Ватэрлоо”). У мінскі перыяд жыцця В. Ваньковіч часта наведваўся ў Вільню. Вынікам гэтых паездак сталі партрэты філосафа-містыка, пад уплывам якога ён яшчэ ў пецярбургскі перыяд захапіўся тэорыяй містыцызму, А. Тавянскага і яго жонкі Караліны. Гэта былі найбольш дасканалыя са створаных ім у гэты час работ. У 1838 г. ён выканаў партрэт кампазітара і скрыпача-віртуоза К. Ліпінскага (захоўваецца ў Нацыянальным музеі ў Варшаве). Не абышоў мастак і сацыяльнай тэматыкі. Створаны ім партрэт шляхціца Сапліцы стаў абагульненым вобразам засцянковай шляхты, якая мала чым адрознівалася ад сялянства. Захапляўся В. Ваньковіч і біблейскай тэматыкай. Шэдэўрам мастака лічыцца яго карціна “Калі хто хоча пайсці за мной…”. На ёй намаляваны Хрыстос, які сам нясе свой крыж. Вялікі поспех мела ў Парыжы яго работа “Мадонна з дзіцем”, якую ён пісаў з простай сялянскай дзяўчыны.

У 1839 г. знясілены працай і хваробай мастак пакінуў радзіму. Ён наведаў Дрэздэн, Мюнхен, Страсбург, Берлін, Парыж. Пазнаёміўся з творамі заходнееўрапейскіх майстроў, зрабіў шэраг копій з шэдэўраў сусветнага жывапісу. За мяжой В. Ваньковіч зноў звярнуўся да вобраза Напалеона. Напісаў палотны “Напалеон плача над картай Еўропы” і “Апафеоз Напалеона”. Біблейская тэма атрымала працяг у створаных ім абразах “Святая Клара” і “Евангеліст Іаан”. Апошнім творам В. Ваньковіча стаў абраз “Маці Божая Вастрабрамская”, якую ён перадаў у парыжскую царкву Сен-Севярын. Памёр мастак у 42 гады ў Парыжы ў дзень свайго нараджэння. Творы яго захоўваюцца ў музеях Парыжа, Варшавы, Кракава, Вільнюса, Пецярбурга, Турына, у прыватных калекцыях. У Беларусі, на жаль, няма ніводнага арыгінальнага палатна мастака. Да 200-годдзя з дня нараджэння жывапісца ў Мінску адкрыты музей “Дом Ваньковічаў. Культура і мастацтва першай паловы ХІХ стагоддзя”, які з’яўляецца філіялам Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2010 г.