Адным з ініцыятараў і ўдзельнікаў правядзення рэформ па паляпшэнні медыцынскай адукацыі і ўрачэбнай дапамогі ў Рэчы Паспалітай у канцы XVIII ст. з’яўляўся наш зямляк, выдатны вучоны і лекар Рафал Юзаф Чарвякоўскі.

Нарадзіўся будучы прафесар хірургіі 24 кастрычніка 1743 г. у маёнтку свайго бацькі Даніэля Чарвякоўскага ў ваколіцах Пінска. Першую адукацыю атрымаў у бацькоўскім доме, потым вучыўся ў пінскай школе рымска-каталіцкага манаскага ордэна піяраў. Падчас вучобы звярнуў на сябе ўвагу выкладчыкаў вялікімі здольнасцямі да старажытных і замежных моў. У кастрычніку 1762 г. уступіў у гэты ордэн і праз 3 гады стаў манахам. Працаваў у піярскай аптэцы у Любешаве (зараз Валынская вобласць, Украіна).

Прыхільнасць Рафала Юзафа да медыцыны была заўважана і падтрымана ордэнам, які ў 1771 г. накіраваў маладога клірыка ў Італію для атрымання медыцынскай адукацыі. 16 сакавіка 1776 г. у Рымскім універсітэце Р. Ю. Чарвякоўскі абараніў дыплом доктара філасофіі і медыцыны. Для ўдасканалення сваіх ведаў малады вучоны праходзіў медыцынскую практыку ў шпіталях Неапаля, Фларэнцыі, Падуі, Турына, Вены, Парыжа, Берліна. Для заняткаў акушэрствам ён быў вымушаны прасіць папу Пія V аб выхадзе з манаскага ордэна, а ў 1777 г. атрымаў вызваленне ад духоўнага тытула і звання.

У 1779 г. Адукацыйная камісія Рэчы Паспалітай запрасіла Р. Ю. Чарвякоўскага на працу ў Галоўную каронную школу – Ягелонскі ўніверсітэт (Кракаў) на пасаду прафесара кафедры анатоміі, хірургіі і акушэрства. Выкладанне такіх прадметаў да гэтага часу ва ўніверсітэце не вялося, што вельмі сказвалася на ўзроўні медыцынскай дапамогі ў дзяржаве. Р. Ю. Чарвякоўскі заснаваў не толькі кафедру, але і першую ў Рэчы Паспалітай хірургічную клініку пры ўніверсітэце (1780), што дазволіла надаць усяму ходу навучання сістэмнасць і больш шчыльна прыблізіць яго да практыкі.

У клініцы ўзровень аказання медыцынскай дапамогі быў значна вышэйшы, чым у звычайных бальніцах. Тут праводзіліся складаныя для таго часу аперацыі – “сшыванне ран жывата і кішак”, ампутацыі канечнасцяў, трэпанацыі чэрапа, трахеатаміі і інш. У найбольш цяжкіх выпадках прафесар сам браў у рукі скальпель і аперыраваў. Вялікую ўвагу надаваў вучоны выкладанню анатоміі і акушэрскай практыцы. Упершыню ў Кракаве быў арганізаваны анатамічны тэатр і зроблена ўскрыццё памерлага. Было арганізавана таксама і акушэрскае аддзяленне. У 1790–1791 навучальным годзе тут было прынята ўжо 39 родаў. Усе гэтыя новаўвядзенні моцна ўзрушылі грамадскасць і выклікалі значныя хваляванні сярод жыхароў горада. Вучонаму на пэўны час нават спатрэбілася асабістая ўзброеная ахова.

У 1784 г. Р. Ю. Чарвякоўскі дамогся выдання каралеўскага загаду аб накіраванні ў Ягелонскі ўніверсітэт з кожнага горада і мястэчка Рэчы Паспалітай здольнага вучня-стыпендыята для навучання медыцыне з далейшым абавязковым яго вяртаннем у родныя мясціны. Гэта было зроблена для паляпшэння становішча з адукаванымі лекарамі ў сельскай мясцовасці. Праект, на жаль, не быў поўнасцю рэалізаваны, аднак захады, прынятыя вучоным, спрыялі таму, што ў некаторых невялікіх населеных пунктах Рэчы Паспалітай з’явіліся першыя дыпламаваныя медыкі.

У час паўстання 1794 г. Р. Ю. Чарвякоўскі быў прызначаны Т. Касцюшкам на пасаду галоўнага ўрача лазарэта пры саборы Святога Пятра ў Кракаве. Вучоны быў реалізатарам гуманістычнай урачэбнай этыкі і аказваў дапамогу параненым з абодвух бакоў, адначасова выкладаючы студэнтам асновы ваенна-палявой хірургіі.

У 1805 г. пасля 26 гадоў загадвання кафедрай і шматгадовай хірургічнай практыкі вучоны прыняў рашэнне пакінуць яе і ўзяўся за напісане хірургічных сачыненняў, лічачы іх вельмі патрэбнымі для навукі. Яшчэ ў 1779 г. ён выдаў “Разважанне аб цырульніцкіх інструментах”, дзе разглядаў падручныя інструменты, якія хірург павінен мець з сабой. Другой яго працай стала “Дысертацыя аб шляхетнасці, патрэбе і ўжытку хірургіі ў людскім сужыцці, у войску, пры родах і ў медыцынскай навуцы” (1791), у якой вучоны растлумачваў, чаму патрэбна хірургія для развіцця медыцыны ўвогуле, даваў указанні лекарам-хірургам і падкрэсліваў, што хірург павінен мець сэрца, напоўненае любоўю да людзей.

Самай вялікай працай прафесара, выдадзенай ў колькасці 2000 экзэмпляраў, стала шматтомнае выданне па сістэматычнай хірургіі “Агляд хірургічных інструментаў”. Першая частка працы выйшла ў 1816–1817 гг. у 6 тамах, а другая засталася ў рукапісе. У працы разглядаліся метады лячэння розных захворванняў, даваліся парады па накладанні швоў, выкананні аперацый і ўжыванні лекаў. Вучоны добра ведаў латынь, еўрапейскія мовы, быў здольным перакладчыкам і пераклаў на польскую мову сачыненне французскага хірурга Клерка.

Заслугі прафесара былі высока ацэнены каралём Рэчы Паспалітай: у 1785 г. яго прызначылі прыдворным лекарам С. А. Панятоўскага, у 1791 г. узнагародзілі залатым медалём, а ў 1792 г. падаравалі шляхецтва разам з гербам.

Галоўнай заслугай Р. Ю. Чарвякоўскага – “бацькі польскай хірургіі”, як яго назвалі ў суседняй Польшчы, стала ўзвышэнне хірургіі на ўзровень дакладнай высакароднай навуковай дысцыпліны і стварэнне сваёй навуковай школы. Падрыхтаваў ён не менш за 200 вучняў. Прафесар пакінуў пасля сабе шматлікія рукапісы і друкаваныя працы па анатоміі, хірургіі, акушэрству і іншых галінах медыцынскіх навук. Сваю асабістую бібліятэку з некалькіх тысяч тамоў кніг на розных мовах і збор хірургічных інструментаў вучоны перадаў Ягелонскаму ўніверсітэту.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2011 г.