Чартарыйскiя (Чартарыжскiя, Чартарыскiя) – княжацкi род герба "Пагоня". Князi Чартарыйскiя "... яшчэ з пачатку панаваньня Жыгiмонта Аўгуста <...> тытулавалiся fratteres et consanguinei (братамi й крэўнымi) Ягайлавiчаў. Паводле генеалагiчных традыцый iх радавод пачынаецца ад Канстанцiна, сына Альгерда, роднага брата караля Ягайлы.

Пра князя Канстанцiна "гiсторыя захавала для нас толькi дзве ўзгадкi пад 1383 i 1384 гг., ужо ў 1393 г. ён быў названы нябожчыкам. Сваё прозвiшча род атрымаў ад маёнтка Чартарыйск (па Ю.Вольфу – Чартарыск), якi знаходзiўся на рацэ Стыр, што ў Луцкiм павеце на Валынi. Чартарыйскiя не мелi статуса ўдзельных князёў (Канстанцiн Альгердавiч у канцы жыцця быў зведзены Вiтаўтам з удзела i атрымаў узамен Чартарыйск). Дакладных звестак пра сыноў князя Канстанцiна (Глеба i Васiля) не захавалася. Вядома толькi, што яго ўнукi – Iван i Аляксандр Чартарыйскiя – у 1440 г. узначалiлi змову супраць Жыгiмонта Кейстутавiча, у вынiку якой вялiкi князь быў забiты. Iван, "баючыся, замкнуўся ў верхнiм Троцкiм замку, з якога выйшаў толькi пасля атрымання ад Казiмiра ахоўнага лiста i вяртання яму каштоўнасцяў, якiя былi знесены з велiкакняскага скарбу. Пасля атрымання амнiстыi Iван Васiлевiч частку свайго жыцця правёў пры двары Свiдрыгайлы. Памёр ён бяздзетным.

Князi Чартарыйскiя на працягу стагоддзяў не адыгрывалi вялiкую ролю ў грамадскiм i палiтычным жыццi ВКЛ i Рэчы Паспалiтай. У канцы XVI ст. яны перайшлi з праваслаўя ў каталiцтва, што дало прадстаўнiкам роду магчымасць атрымаць найвышэйшыя дзяржаўныя i адмiнiстрацыйныя пасады. На пачатку XVIII ст. Чартарыйскiя iмклiва разбагацелi i ўзнялiся на адно з вядучых месцаў у дзяржаве. Так, Казiмiр Чартарыйскi (1674–1741) займаў пасаду падканцлера лiтоўскага ў 1712–1724 гг., а Мiхал-Фрыдэрык (1696–1775) нават стаў канцлерам ВКЛ (з 1752 г.). Менавiта яны стварылi i ўзначалiлi партыю магнатаў, так званую "фамiлiю" з арыентацыяй на Расiю, Аўстрыю i Англiю. Супраць "фамiлii" змагалася iншая магнацкая групоўка – "рэспублiканцы", якой кiравалi Патоцкiя i Радзiвiлы. Гэтая барацьба, з iнтрыгамi, бойкамi, здрадамi, стала пачаткам канца незалежнасцi Рэчы Паспалiтай: у канцы XVIII ст. яна была падзелена памiж трыма магутнымi суседзямi – Расiяй, Прусiяй i Аўстра-Венгрыяй.