Станіслаў Аляксеевіч Ваўпшасаў нарадзіўся 27 ліпеня 1899 г. у вёсцы Грузджай Шауляйскага раёна Літвы ў сям’і беднага селяніна-літоўца, які батрачыў у буйнога землеўладальніка Нарышкіна. Калі хлопчык падрос, яго ўзялі ў прыслугі ў панскі дом, потым дапаможным рабочым. У 1914 г. 15-гадовы Стас адправіўся на заробкі ў Маскву, дзе працаваў землякопам і арматуршчыкам на заводзе «Праваднік». У 1918 г. юнак добраахвотна ўступіў у Чырвоную Армію і ў складзе 8-й стралковай дывізіі быў накіраваны на Заходні фронт, дзе ў баях зарэкамендаваў сябе адважным і дысцыплінаваным чырвонаармейцам. У 1919 г. ён скончыў Ваенна-палітычныя курсы, пасля выпуску якіх быў прызначаны палітруком роты, а затым камісарам батальёна ў 17-й стралковай дывізіі. У 1920–1925 гг. камандаваў партызанскімі атрадамі ў Заходняй Беларусі. У 1925 г. вярнуўся ў Маскву і перайшоў на адміністрацыйна-гаспадарчую працу, адначасова вучыўся на рабфаку, які скончыў у 1926 г.

У 1927 г. С.А. Ваўпшасава зноў прызвалі ў Чырвоную армію і накіравалі на курсы каманднага складу РСЧА. З 1930 г. ён працаваў у органах бяспекі, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў Іспаніі (1937–1939) на баку рэспубліканскага ўрада, у савецка-фінляндскай вайне 1939–1940 гг.

Напярэдадні нападу гітлераўскай Германіі на Савецкі Саюз Ваўпшасаў знаходзіўся на разведрабоце за мяжой. Вярнуцца дадому змог толькі ўвосень 1941 г., зрабіўшы круг па тэрыторыі нейтральных краін. Пасля вяртання быў накіраваны ў распараджэнне Асобай групы 2-га Аддзела НКУС СССР. З верасня 1941 г. у званні камандзіра батальёна асобнай мотастралковай брыгады асобага назначэння НКУС СССР прымаў удзел у бітве пад Масквой. Пасля таго як вораг быў адкінуты ад сталіцы, С.А. Ваўпшасаў некаторы час рыхтаваў членаў аператыўных груп у Варонежы, а затым вярнуўся ў Маскву і заняўся фарміраваннем атрада асобага назначэння для дзеянняў у тыле ворага.

У сакавіку 1942 г. пад псеўданімам “Градаў” С.А. Ваўпшасаў узначаліў створаны ім партызанскі спецатрад дыверсантаў-лыжнікаў колькасцю 32 чалавекі (у асноўным пагранічнікі). Атрад перайшоў лінію фронту і пасля больш за 1000-кіламетровага паходу прыбыў да месца дзеяння ў Мінскай вобласці. Станіслаў Аляксеевіч Ваўпшасаў заставаўся яго нязменным камандзірам да ліпеня 1944 г. За гэты час атрад, колькасць якога павялічылася да 700 чалавек, разгарнуў шырокамаштабную партызанскую вайну. Было здзейснена 57 буйных дыверсій, з якіх 42 у Мінску, пушчана пад адхон 187 чыгуначных эшалонаў, знішчана звыш 14 тысяч нямецкіх салдат і здраднікаў Радзімы. Партызаны ратавалі савецкіх ваеннапалонных і яўрэяў, каралі здраднікаў і карнікаў, абясшкоджвалі тых, хто нажываўся на чужым горы, маскіруючыся пад народных мсціўцаў. Пры выкананні баявых аперацый і дыверсій выкарыстоўваліся новыя тактычныя прыёмы: эшалоны праціўніка падрывалі адразу ў некалькіх месцах і адначасова руйнавалі палатно на некаторым аддаленні, каб заблакіраваць прасоўванне карных атрадаў. Акрамя таго, байцы актыўна займаліся разведкай, перадавалі ў Маскву каштоўныя дадзеныя аб планах нацыстаў і карэктуючы дзеянні савецкай бамбардзіровачнай авіяцыі.

Атрад пад камандаваннем С.А. Ваўпшасава вырас у вялікае партызанскае злучэнне – Партызанскі атрад асобага прызначэння НКДБ СССР “Мясцовыя”. У аператыўным падпарадкаванні С.А. Ваўпшасава знаходзіліся таксама 15 іншых партызанскіх атрадаў, якія дзейнічалі ў гэтым раёне. Акрамя таго, пад кіраўніцтвам атрада “Мясцовыя” знаходзіліся 72 падпольныя і дыверсійныя групы, на яго базе праводзілася вучоба, падчас якой байцы розных атрадаў асвойвалі новую тэхніку і прыёмы барацьбы з ворагам. Многія атрады С.А. Ваўпшасаў звязаў з “Вялікай зямлёй”, дзякуючы чаму ў Цэнтральным штабе партызанскага руху атрымалі рэальную карціну барацьбы беларускага народа з нямецкімі акупантамі. У многія атрады і злучэнні пачалі лятаць транспартныя самалёты.

Летам 1943 г. “Мясцовыя” прынялі самы актыўны ўдзел у “рэйкавай вайне”. У выніку дзясяткі нямецкіх эшалонаў з салдатамі і тэхнікай так і не папалі на Усходні фронт. Дапамога Чырвонай арміі, якая перайшла ў шырокамаштабнае наступленне, ад партызан Ваўпшасава была каласальнай. За ўзорнае выкананне спецыяльных заданняў у тыле праціўніка і праяўленыя пры гэтым адвагу і гераізм Станіславу Аляксеевічу Ваўпшасаву Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 5 лістапада 1944 года было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

У 1945 г. С.А. Ваўпшасаў працаваў у цэнтральным апараце НКДБ у Маскве. У жніўні гэтага года ўдзельнічаў у баявых аперацыях супраць Японіі, затым быў начальнікам аператыўнай групы НКДБ па ачыстцы тылу ад агентуры праціўніка ў Маньчжурыі. Са снежня 1946 г. знаходзіўся на пасадзе начальніка разведаддзела МДБ Літоўскай ССР, браў удзел у барацьбе з “ляснымі братамі”. Ён з’яўляецца аўтарам 3 ваенна-мемуарных кніг аб сваёй службе ў органах дзяржаўнай бяспекі і ўдзеле ў партызанскім руху ў Беларусі: “Партизанская хроника”, “На разгневанной земле”, “На тревожных перекрестках. Записки чекиста”.

У 1954 г. Станіслаў Аляксеевіч Ваўпшасаў пайшоў у запас. Па словах гісторыка спецслужбаў Аляксандра Калпакідзі, такіх людзей, як Станіслаў Ваўпшасаў, у сусветнай гісторыі адзінкі: «Удзельнічаючы ў самых жорсткіх сутычках ХХ стагоддзя, ён з гонарам выходзіў з найскладанейшых сітуацый. Працуючы ў спецслужбах, ён быў здольны выканаць любую задачу. На жаль, у Літве на яго імя сёння накладзена табу».

Баявыя заслугі знакамітага разведчыка, таленавітага камандзіра высока ацэнены краінай. Сведчаць пра гэта баявыя ўзнагароды, сярод якіх Залатая Зорка Героя Савецкага Саюза, чатыры ордэны Леніна, ордэны Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны I і II ступеней, Працоўнага Чырвонага Сцяга Беларускай ССР, шматлікія медалі. Яго імем названа вуліца ў Мінску, у 1990 г. паштовае ведамства СССР выпусціла ў абарачэнне серыю з пяці паштовых марак, адна з якіх прысвечана С.А. Ваўпшасаву.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2024 г.