Дата рождения:
04.11.1816 Кублічы, в., Ушацкі раён, Віцебская вобласць
Дата смерти:
1884
Краткая справка:
пісьменнік, асветнік, адзін з арганізатараў паўстання 1863–1864 гг. на Віцебшчыне
Псевдонимы:
Беларуская Дуда
Варианты имени:
Вярыга-Дарэўскі Арцём-Аўгусцін Ігнатавіч
Имена на других языках:
Верига-Даревский Артём Игнатьевич (русский);
Криптонимы:
Б.Д-да
4873 символа
Справка
Імя Арцёма Ігнатавіча Вярыгі-Дарэўскага – аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры – амаль невядома сучаснаму чытачу. Да нашага часу дайшлі выдатныя водгукі на яго творы, якія ў большасці не захаваліся. Аднак менавіта А. Вярыга-Дарэўскі, па меркаванні гісторыка літаратуры А. Кіркора, быў самым пладавітым пасля В. Дуніна-Марцінкевіча пісьменнікам ХІХ ст.
Нарадзіўся ён у мястэчку Кублічы Лепельскага павета Віцебскай губерні (цяпер Ушацкі раён Віцебскай вобласці). Бацька належаў да старадаўняга, але збяднелага шляхецкага роду, працаваў дазорцам мер і вагаў. Дзяцінства будучага пісьменніка прайшло ў фальварку Людзвінава непадалёк ад Дзісны. Пасля заканчэння Забельскай гімназіі ксяндзоў-дамініканцаў, дзе вучыліся дзеці збяднелай шляхты, А. Вярыга-Дарэўскі ў 1835 г. паступіў на службу ў Віцебскую часовую камісію па рэвізіі дзейнасці Віцебскага губернскага дваранскага дэпутацкага сходу. Займаўся разглядам дакументаў па залічэнні беларускай шляхты да дваранства: правяраў правільнасць радаводных запісаў, дасканала вывучаў фамільныя дакументы, акты, прывілеі (часам 200–300-гадовай даўнасці), разбіраў беларускі скорапіс XVI–XVII стст. Дзякуючы працы ў камісіі пазнаёміўся з далёкім мінулым беларускага шляхецтва, глыбока вывучыў навуку аб дваранскіх радаводах. Адначасова на працягу 10 гадоў А. Вярыга-Дарэўскі займаўся грунтоўным даследаваннем па ўстанаўленні шляхетнасці паходжання свайго роду, адшукваў, перапісваў і перакладаў на рускую мову разнастайныя дакументы, радаводныя Вярыгаў, Дарэўскіх-Вярыгаў, Дарэўскіх на Дарове. У 1848 г. даследчык дабіўся свайго: шляхецтва было пацверджана і род Вярыгаў занесены ў радаводныя кнігі Віцебскай губерні.
У сярэдзіне 1840-х гг. А. Вярыга-Дарэўскі ажаніўся і набыў невялікі фальварак Стайкі ў Віцебскім павеце. Працаваў у Віцебску ў розных установах, у 1852 г. стаў калежскім рэгістратарам, у 1885 г. губернскім сакратаром. Акрамя дзяржаўнай службы шмат сіл і часу аддаваў грамадскай і культурна-асветніцкай дзейнасці. Разам з братам Сямёнам у 1850-я гг. арганізаваў і падтрымліваў матэрыяльна прыватную бібліятэку для гарадской беднаты ў Віцебску, неаднойчы выказваўся за арганізацыю на Віцебшчыне народных школ і тэатраў. Займаўся А. Вярыга-Дарэўскі і літаратурнай дзейнасцю. Дакладна невядома, калі пачаў пісаць, аднак ужо ў канцы 1850-х гг. карыстаўся славай прызнанага пісьменніка. Ён збіраў фальклор, першым пераклаў на беларускую мову паэму «Конрад Валенрод» А. Міцкевіча, друкаваў паведамленні ў перыядычных выданнях «Kurier Wilenski» («Віленскі веснік»), «Slowo» («Слова»), «Ruch muzyczny» («Рух музычны»). Вёў актыўную перапіску з многімі вядомымі літаратарамі і грамадскімі дзеячамі – У. Сыракомлем, А. Кіркорам, А. Рыпінскім, А. Кажанёўскім, Я. Грыгаровічам, Ф. Дмахоўскім і інш. Стаў вядомы ў свой час як аўтар шматлікіх паэм, гутарак і драматычных твораў, якія з-за цэнзурных умоў не друкаваліся, а разыходзіліся ў рукапісах. На жаль, з пераважнай большасцю твораў А. Вярыгі-Дарэўскага сёння пазнаёміцца нельга (не захаваліся). Вядомы толькі загалоўкі асобных з іх – паэма «Ахульга», драма «Гордасць», камедыі «Хцівасць» і «Грэх 4-ы – гнеў», дарожныя нататкі «Гутарка з пляндроўкі па зямлі латышскай», верш «Думкі хлопка з аколіц Віцебска на адглос вольнасці» і інш. Да нашага часу дайшлі лічаныя паэтычныя творы ды часткова публіцыстыка. Пры жыцці пісьменніка апублікаваны маналог-думка «Салдатка» (урывак з камедыі «Грэх 4-ы – гнеў») і верш-гімн «Бялыніцка наша маці…». У копіі захавалася вершаваная імправізацыя «Ліцвінам, запісаўшымся ў мой Альбом, на пажагнанне» (1858). Па-польску напісаў «Гутарку пра сваяка» (1858, пад псеўданімам Беларуская Дуда), баладу пра кіраўніка паўстання на Украіне Э. Ружыцкага, верш, прысвечаны Э. Жалігоўскаму, і інш.
Унікальным помнікам беларускай культуры ХІХ ст. з’яўляецца «Альбом» А. Вярыгі-Дарэўскага. Гэта своеасаблівы рукапісны літаратурна-грамадскі альманах. Ён заведзены ў кастрычніку 1858 г. у час паездкі з Віцебска ў Вільню. Запісы рабіліся на працягу 1858–1863 гг. у Вільні, Мінску, Магілёве, Віцебску і іншых месцах. У ім пакінулі свае аўтографы, вершы, празаічныя і нотныя тэксты многія вядомыя вучоныя, пісьменнікі, дзеячы культуры, удзельнікі вызваленчага руху ў Беларусі і Літве – У. Сыракомля, А. Адынец, І. Ходзька, Я. Вуль, М. Сакалоўскі, В. Каратынскі, А. Кіркор, М. Балінскі, В. Дунін-Марцінкевіч, А. Рыпінскі і інш.
У час паўстання 1863–1864 гг. у Беларусі пісьменнік быў адным з арганізатараў узброенага выступлення на Віцебшчыне. 18 мая 1863 г. арыштаваны і зняволены ў віцебскую турму, у 1865 г. сасланы ва Усолле (Усходняя Сібір). Праз тры гады дзякуючы царскай амністыі вызвалены ад катаргі і атрымаў дазвол на пасяленне ў Іркуцку. У 1881 г. быў прыняты на службу на залатыя капальні Алекмінскай сістэмы ў Іркуцкай губерні. Памёр у ссылцы, месца яго пахавання невядома.