Адметнай асобай у культурна-грамадскім жыцці Беларусі пачатку XX ст. быў графік, жывапісец, аўтар партрэтаў, пейзажаў Язэп Міхайлавіч Горыд.

Нарадзіўся ён у Адэсе. У 1914 г. скончыў гарадскую школу ў Марыупалі. Працаваў, служыў у царскай арміі. Звольніўшыся з войска ў 1921 г., пераехаў у Вільню. З 1923 да 1925 гг. вучыўся ў Віленскім універсітэце. З трэцяга курса Я. Горыд пачаў удзельнічаць у беларускім прагрэсіўным друку і заявіў аб сабе як сатырык, таленавіты кніжны графік. З 1926 г. супрацоўнічаў з двухтыднёвым сатырычна-гумарыстычным часопісам «Маланка». Асноўнай тэматыкай графікі сталі розныя балючыя пытанні заходнебеларускага жыцця і ўсёй краіны ў цэлым. Палітычна завостраныя карыкатуры мастака былі накіраваны супраць санацыйнага рэжыму Пілсудскага, розных праяў сацыяльнага і нацыянальнага ўціску ў Заходняй Беларусі і Польшчы. Выступаў з сатырычнымі малюнкамі на тэмы міжнароднага жыцця, клеймаваў палітыку Мусаліні, англійскіх імперыялістаў. Ужо першыя графічныя работы пазначаны выразна сваім, адметным мастацкім мысленнем, формай. Яго лёгкі штрых свабодна, лёгка схопліваў натуру, выяўляў вобраз, які мяняўся і адпаведна з узрастаннем экспрэсіі малюнка набываў больш энергічны і лаканічны характар. Карыкатуры вызначаліся сакавітасцю вобразаў, іх глыбокай псіхалагічнай трактоўкай, прадуманасцю і знітаванасцю ўсіх ідэйна-мастацкіх кампанентаў. Да канца выхаду часопіса (1928) усе старонкі былі запоўнены сатырычнай графікай Я. Горыда, яго лірычнымі лінагравюрамі, гумарэскамі. Фантазія мастака падказвала безліч камічных сітуацый, новых мастацкіх рашэнняў, дасціпных дыялогаў і маналогаў, якія ён укладваў у вусны сваіх герояў. Бытавы, жанравы матэрыял Я. Горыд умеў павярнуць у такім ракурсе, так прымусіць яго працаваць на аўтарскую ідэю, што дасягаўся патрэбны і нават нечаканы мастацкі эфект. У сатырычнай графіцы мастак выкарыстоўваў працоўны быт народа, яго звычаі, вераванні. Вельмі арганічна выяўлены цікавыя вобразы сейбіта, касца, жняі інш.

Акрамя вострых палітычных карыкатур, дасціпных гумарыстычных жанравых сцэнак, пранікнёных лірычных замалёвак у часопісе, Я. Горыд паспяваў надаваць непаўторнае мастацкае аблічча кнігам заходнебеларускай паэзіі, удзельнічаць у афармленні падручнікаў, знаходзіць арыгінальнае мастацкае вырашэнне вокладак новых часопісаў, загалоўкаў газет. Пранікнёнасцю і тонкім лірызмам вызначаецца серыя чорна-белых малюнкаў для календароў. У іх натуральна і свежа ажывае ўсёй сваёй паэтычнай сутнасцю беларуская прырода, гаспадарчы занятак селяніна-земляроба. Графічная серыя «Дванаццаць месяцаў» упершыню была падрыхтавана для «Беларускага календара на 1927 год», якая выкарыстоўвалася і ў іншых календарах канца 1920 – пачатку 30-х гг. Адной з першых прац у галіне кніжнай графікі было афармленне ў 1927 г. другога выдання «Вянка» М. Багдановіча. Мастак імкнуўся надаць кнізе, яе мастацкаму вобліку выразны і эстэтычна закончаны выгляд. Ад кнігі да кнігі Я. Горыд шукаў новыя рашэнні, больш абагульненыя вобразы, якія б перадавалі ўнутраны змест кнігі, яе ідэйны пафас. Так былі аформлены паэтычныя зборнікі «Шум баравы» М. Васілька і «Веснапесні» Х. Ільяшэвіча (1929), «Журавінавы цвет» М. Танка (1937). Беларускі пейзаж і рэаліі побыту шырока выкарыстаў пры аздабленні вокладак часопісаў «Родныя гоні» і «Беларуская культура» (1927), дзіцячага часопіса «Заранка» (1927–1931), газеты Беларускай сялянска-рабочай грамады «Народны звон» (1926). Стварыў малюнак да вокладкі кнігі «Беларускія народныя песні» Р. Шырмы (1929). У свабоднай манеры аформіў «Беларускі дзіцячы спеўнік» А. Грыневіча (1925). Тэхнікай акварэлі ў зборніку «Беларускія (крывіцкія) казкі» (1929, склаў Я. Станкевіч) стварыў вобразы беларускіх чарадзейных казак (каваля-Вярнідуба, асілка, Рымшы-праўдалюба, Іванка-прастачка), а таксама намаляваў вокладку да гэтай кнігі. Графік з'яўляецца аўтарам літаграфічных партрэтаў Я. Купалы (1923), Я. Коласа (1931). Апошнія гады Я. Горыд працаваў як партрэтыст (жывапісны партрэт скульптара Р. Яхімовіча), пейзажыст («Віды Вільні і ваколіцаў») і дэкаратар (сграфіта на фасадзе будынка магазіна букіністычнай кнігі ў Вільні).

Матэрыял падрыхтаваны ў 2016 г.