Алесь Жук – адзін з самых цікавых сучасных беларускіх празаікаў, творы якога вызначаюцца тэматычнай разнастайнасцю. Сучаснасць ва ўсёй яе складанасці і супярэчлівасці становіцца галоўнай тэмай яго прозы. Уся творчасць пісьменніка пазначана сапраўдным талентам, глыбокай праўдай жыцця, вастрынёй у пастаноўцы сучасных праблем. Невычарпальнай крыніцай творчага натхнення стала для Аляксандра Аляксандравіча Жука родная Случчына, вёска Клешаў, дзе ён нарадзіўся 1 красавіка 1947 г. у сям’і служачага. На самой справе, як сведчыць сам пісьменнік, дата яго нараджэння – 23 лютага, але ад “пашпартнай” даты 1 красавіка ён не адмаўляецца, бо гэта дзень Сафіі Слуцкай, а я “родом со Случчины”, – гаворыць Алесь Жук.

У 1965 г. ён паступіў на філалагічны факультэт БДУ. Працаваў рэдактарам выдавецтва “Мастацкая літаратура”, намеснікам галоўнага рэдактара часопіса “Маладосць”, інструктарам ЦК КПБ, галоўным рэдактарам газеты “Літаратура і мастацтва”, сакратаром праўлення СП БССР, намеснікам галоўнага рэдактара часопіса “Полымя”, галоўным рэдактарам часопісаў “Нёман” і “Беларусь”.

У літаратуру Алесь Жук прыйшоў у сярэдзіне 60-х гадоў, але пісаць пачаў яшчэ ў школьныя гады і ў час вучобы ва універсітэце. Яго апавяданні “Сок манга”, “Завулак”, “Водсветы зорак”, “Белы месяц”, “Мужчыны”, напісаныя ў студэнцкія гады, увайшлі ў яго першую кнігу “Асеннія халады” (1972). Ужо ў сваіх ранніх творах пісьменнік паказаў сябе тонкім псіхолагам, майстрам у раскрыцці чалавечых характараў, у паказе ўзаемаадносін паміж людзьмі. Гэта кніга адразу ж вывела А. Жука ў перадавыя шэрагі беларускіх празаікаў і, як потым аказалася, не толькі беларускіх: пра яго пачала пісаць усесаюзная крытыка.

На працягу 1970–1980-х гг. з’явіліся арыгінальныя празаічныя зборнікі “Паляванне на старых азёрах” (1975), “Зоркі над палігонам” (1977, прэмія Ленінскага камсамола Беларусі 1978, зняты мастацкі фільм “Палігон”, 1983), “Не забывай мяне” (1978), “Па саннай дарозе” (1979), “Паўстанак вяртання” (1981, Літаратурная прэмія імя І. Мележа 1982), адметныя роздумам над пытаннямі жыцця і лёсу, складанасцю і разнастайнасцю характараў, арганічным спалучэннем трагізму з лірызмам.

У 1982 г. пабачыла свет кніга прозы “Паляванне на Апошняга Жураўля”. Клопат пра навакольнае асяроддзе, напоўнены выразным аналітычным роздумам, у спалучэнні з легендарна-казачнымі апавядальнымі элементамі-сімваламі прыдаюць твору сапраўды мастацкую значнасць. Па гэтай аповесці ў тэатры імя Янкі Купалы быў пастаўлены спектакль і ў 1986 г. знята мастацкая стужка.

Новыя грані таленту Алеся Жука выявіліся ў аповесці “Чорны павой” (1986). Тут празаік упершыню ў сваёй творчай практыцы звярнуўся да прыгодніцка-дэтэктыўнага жанру, які карыстаецца шырокай папулярнасцю.

Да самых значных твораў пісьменніка належыць і аповесць “Праклятая любоў”, што ўвайшла ў аднайменны зборнік (1991, Дзяржаўная прэмія Беларусі імя Я. Коласа 1992) – яскравае сведчанне высокай творчай сталасці вядомага празаіка, добрага знаўца народнага жыцця і побыту, чалавечых лёсаў і характараў.

З новых твораў А. Жука, напісаных у апошнія гады, вылучаюцца апавяданні “Душа над чыстым полем” і “Партызан”, а таксама “Сны пра маму”. Цяпер пісьменнік радзей звяртаецца да паказу паслядоўнай плыні жыцця. Яго больш цікавяць змены, што адбыліся ў чалавеку – і ў знешнім абліччы і ў духоўным. Ён даследуе стан душы, якой яна стала пасля жыццёвых выпрабаванняў. «“Сны пра маму”, у параўнанні з папярэднімі творамі, напісаны больш раскавана, свабодна, у нязмушанай, асабістай манеры. Значыць творчая хада не прыпынілася, талент узнімаецца да новых, не асвоеных яшчэ беларускай літаратурай, даляглядаў»*, – падкрэслівае літаратуразнаўца У. Гніламёдаў. Творы А. Жука грунтуюцца на філасофскай і эстэтычнай аснове – гэта напружаны роздум над жыццём. Пісьменніка цікавіць прырода чалавечага шчасця, пакуты і іх пераадоленне, асэнсаванне чалавекам самога сябе, адносіны да працы, да зямлі. Усё гэта і дазваляе ўспрыняць творчасць А. Жука як арыгінальную і адметную з’яву сучаснай беларускай літаратуры.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2007 г.

* Жук, А. Вечаровае сонца: выбранае / Алесь Жук; [прадм. У. Гніламёдава]. Мінск, 2006. С. 6.