Ян Нікадзім (у іншых крыніцах Ян Нікадэм) Лапацінскі належаў да старажытнага шляхецкага роду ў Вялікім Княстве Літоўскім. Нарадзіўся ён у мястэчку Сар’я, цяпер Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці. Адукацыю атрымаў у езуіцкім калегіуме спачатку ў Вільні, потым у Варшаве. Яшчэ ў маладым узросце заняў пасаду мсціслаўскага старасты, а ў 1776 г. быў абраны віцэ-маршалкам Галоўнага трыбунала Вялікага Княства Літоўскага.

У канцы XVIII ст., пасля падзелу Рэчы Паспалітай, ён адышоў ад дзяржаўных спраў і пасяліўся ў бацькоўскім маёнтку ў Лявонпалі. Тут знаходзіўся вялікі фамільны архіў, бібліятэка, калекцыя мастацкіх твораў, якія пачалі збіраць яшчэ яго продкі. Ян Нікадзім пашырыў сямейныя зборы і стварыў у сядзібе сапраўдны музей. У палацы меліся 4 карціны Пітэра Паўля Рубенса, збор фламандскіх пейзажаў, калекцыя антычнага мастацтва, вялікая колькасць кніг, добра абсталяваныя фізічная і хімічная лабараторыі, друкарня. Ян Нікадзім нядрэнна вёў гаспадарку: у Лявонпалі былі арганізаваны ткацкая мануфактура, майстэрня па вырабе дываноў і капелюшоў, суконная фабрыка, на якой выраблялася 12 гатункаў тканін. У 1791 г. паблізу мяжы, пракладзенай пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай, па яго загаду была ўзведзена мураваная калона ў гонар першай у Еўропе Канстытуцыі – асноўнага закона Рэчы Паспалітай.

Ад прыроды Ян Лапацінскі быў надзелены творчымі здольнасцямі і ў вольны час займаўся гравіраваннем па медзі, ствараў выявы святых, ілюстрацыі для падручнікаў і партрэты паводле асабістых малюнкаў. Ён не меў мастацкай адукацыі, быў гравёраў-аматарам. Творы Яна Лапацінскага мелі камерны характар і адрасаваліся вузкаму колу родных і знаёмых. Выявы бацькі, маці, жонак (ён быў жанаты двойчы), а таксама аўтапартрэты складаюць серыю сямейных партрэтаў. Іх стваральнік перш за ўсё імкнуўся да вонкавага падабенства, дакладнасці дэталяў, дэкаратыўнасці ў афармленні. Больш цікавым з’яўляецца партрэт Тадэвуша Касцюшкі, у якім нараўне з канстатацыяй вонкавага аблічча адчуваецца імкненне да паглыблення ў эмацыянальны стан персанажа.

Асобную групу работ Яна Лапацінскага складаюць гравюры рэлігійнага зместу: “Святое сямейства”, “Маці божая”, “Ісус Хрыстос”, “Тры пакутнікі”. Для гэтых вобразаў характэрна выразнасць і пачуццёвая напоўненасць, сціпласць афармлення. Персанажы святога пісання нагадваюць простых людзей з іх зямнымі радасцямі і турботамі. Апошнія гады жыцця Ян Нікадзім Лапацінскі правёў у сваім маёнтку ў Шаркаўшчыне, дзе і быў пахаваны.

Звестак аб Лапацінскім-гравёры вельмі мала. Нямногія яго творы захаваліся, дзякуючы знакамітаму калекцыянеру з Беларусі графу К. Тышкевічу, іх можна знайсці ў фондах музеяў Варшавы і Вільнюса.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2021 г.