Мінская духоўная семінарыя імя Усяленскіх Настаўнікаў і Свяціцеляў Васілія Вялікага, Грыгорыя Багаслова і Іаана Залатавуста (Мінская духоўная семінарыя) Беларускай Праваслаўнай Царквы мае працяглую гісторыю.
Установа бярэ свой пачатак у 1785 г., калі паміж Пецярбургам і Варшавай была дасягнута дамоўленасць аб аднаўленні ў межах Рэчы Паспалітай праваслаўнай епіскапскай кафедры на чале з епіскапам. Па рэкамендацыі Кіеўскага мітрапаліта Самуіла і Магілёўскага архіепіскапа Георгія (Каніскага) ім стаў Слуцкі архімандрыт Віктар (Садкоўскі). Праасвяшчэнны Віктар адразу стаў прыкладаць намаганні для адкрыцця духоўнай семінарыі ў Слуцку. 15 верасня 1785 г. 25 навучэнцаў прыступілі да заняткаў. Кіраўніком установы быў прызначаны Праасвяшчэнны Віктар. У першыя гады існавання семінарыі колькасць навучэнцаў была невялікай, аднак у хуткім часе яна павялічылася да 100 чалавек.
У 1790–1792 гг. установа часова спыняла сваю дзейнасць у сувязі з арыштам яе рэктара. Пасля яго вызвалення «Набожная Слуцкая, Праасвяшчэннага Віктара, семінарыя» была зноў адкрыта. У 1793 г. адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай. Слуцкія землі адышлі да Расійскай Імперыі. Вясной 1793 г. была ўтворана Мінская епархія. Адпаведна змяніла сваю назву і семінарыя, але яшчэ доўгі час (да 1840 г.) яна заставалася ў Слуцку.
Справу Праасвяшчэннага Віктара па добраўпарадкаванні семінарыі працягвалі яго пераемнікі. У пачатку ХІХ ст. у Мінскай семінарыі атрымлівалі багаслоўскую адукацыю каля 150 навучэнцаў. У час Айчыннай вайны 1812 г. семінарыя значна пацярпела, аднак у лютым 1813 г. аднавіла сваю дзейнасць.
У 1817 г. Мінская духоўная семінарыя падзялілася на тры навучальныя ўстановы: парафіяльнае вучылішча аб’яднала два пачатковыя класы; павятовае духоўнае вучылішча ўключыла ў сябе два граматычныя класы; а курс семінарыі стаў складацца з трох аддзяленняў па два класы ў кожным. Семінарысты вывучалі Свяшчэннае Пісанне, дагматычнае, духоўнае і пастырскае багаслоўе, царкоўную гісторыю і археалогію, матэматыку, геаграфію, гісторыю, славеснасць, фізіку і філасофію, стражытныя і новыя замежныя мовы. Выкладчыкамі Мінскай семінарыі былі выпускнікі Кіеўскай духоўнай акадэміі.
У верасні 1840 г. Мінская духоўная семінарыя была пераведзена ў Мінск, а ў Слуцку было створана духоўнае вучылішча. У сярэдзіне ХІХ ст. пры семінарыі дзейнічала пачатковая школа, дзе семінарысты праходзілі педагагічную практыку. У вучэбны план былі ўведзены асновы медыцыны і сельскай гаспадаркі, пашырылася навуковая і выдавецкая дзейнасць установы.
У час Першай сусветнай вайны ў памяшканнях Мінскай духоўнай семінарыі размяшчаўся лазарэт духоўна-навучальных устаноў Расійскай Імперыі імя прападобнага Серафіма Сароўскага. Ваенныя і рэвалюцыйныя падзеі 1917 г. аказалі значны негатыўны ўплыў на дзейнасць семінарыі. У 1918 г. на падставе Дэкрэта аб аддзяленні Царквы ад дзяржавы і школы ад Царквы Мінская духоўная семінарыя перастала дзейнічаць.
Магчымасць аднавіць духоўную адукацыю ў Беларусі з’явілася толькі напрыканцы Вялікай Айчыннай вайны. Месцам для аднаўлення праваслаўнай духоўнай адукацыі былі абраны Жыровічы, якія здаўна з’яўляліся адным з цэнтраў хрысціянскай адукацыі: з 1828 г. тут дзейнічала Літоўская (Жыровіцкая) духоўная семінарыя, адкрытая намаганнямі мітрапаліта Літоўскага і Віленскага Іосіфа (Сямашкі). У 1845 г. Літоўская духоўная семінарыя была перанесена ў Вільню, а на тэрыторыі Свята-Успенскага Жыровіцкага манастыра да 1918 г. дзейнічала праваслаўнае духоўнае вучылішча.
У 1945 г. у Жыровічах былі арганізаваны двухгадовыя Багаслоўска-пастырскія курсы, якія ў 1947 г. былі пераўтвораны ў духоўную семінарыю з чатырохгадовым тэрмінам навучання. Нягледзячы па пасляваенныя цяжкасці, у сярэдзіне 1950-х гг. семінарыя дасягнула высокага ўзроўню.
З 1958 г. пачалася новая хваля ганенняў на Царкву. Асаблівая ўвага пры гэтым надавалася абмежаванню прыёму абітурыентаў у духоўныя школы. Апошні набор у Мінскую духоўную семінарыю прайшоў у 1959 г. і складаўся з 9 чалавек. У 1963 г. адбыўся апошні выпуск 5 семінарыстаў. У 1964 г. семінарыя зноў спыніла сваю дзейнасць.
Магчымасць аднаўлення духоўнай адукацыі на тэрыторыі Беларусі звязана з дзейнасцю кіраўніка Мінска-Беларускай епархіі мітрапаліта Філарэта (Вахрамеева), які прыклаў шмат намаганняў для адраджэння Мінскай духоўнай семінарыі. У красавіку 1989 г. Свяшчэнны Сінод Рускай Праваслаўнай Царквы прыняў рашэнне аб адкрыцці Мінскай духоўнай семінарыі на тэрыторыі Жыровіцкага Свята-Успенскага манастыра. Рэктарам духоўнай семінарыі быў прызначаны архімандрыт манастыра Сцяфан (Корзун), інспектарам стаў ігумен Гурый (Апалька). 16 верасня 1989 г. у прысутнасці мітрапаліта Філарэта адбылося ўрачыстае адкрыццё Мінскай духоўнай семінарыі, і 40 студэнтаў першага курса прыступілі да вучэбных заняткаў. Рашэннем Вучонага савета Мінскай духоўнай семінарыі днём Нябесных апекуноў духоўнай школы быў абраны дзень памяці Усяленскіх Настаўнікаў і Свяціцеляў Васілія Вялікага, Грыгорыя Багаслова і Іаана Залатавуста (святкуецца 12 лютага).
У 1990 г. Мінская духоўная семінарыя з’яўлялася сярэдняй багаслоўскай навучальнай установай, арыентаванай на 4 гады навучання. У 1991 г. семінарыя атрымала статус вышэйшай навучальнай установы з пяцігадовым тэрмінам навучання. Адукацыяй і выхаваннем студэнтаў займаліся Высокапрэасвяшчэнны мітрапаліт Філарэт, архіепіскап Пінскі і Лунінецкі Сцяфан, архіепіскап Навагрудскі і Слонімскі Гурый, архіепіскап Брэсцкі і Кобрынскі Іаан, епіскап Бабруйскі і Быхаўскі Серафім.
У 1996 г. на базе семінарыі пачала дзейнасць Мінская духоўная акадэмія (з 2015 г. знаходзіцца на тэрыторыі Духоўна-адукацыйнага цэнтра Беларускай Праваслаўнай Царквы ў Мінску). У гэтым жа годзе пры Мінскай духоўнай семінарыі пачала дзейнічаць рэгенцкая школа, пераўтвораная спачатку ў Регенцкае вучылішча, а потым у Рэгенцкае адддзяленне семінарыі. У 2016 г. у склад Мінскай духоўнай семінарыі ўвайшло Слонімскае духоўнае вучылішча, а Рэгенцкае аддзяленне стала Аддзяленнем царкоўных мастацтваў.
У ХХІ ст. Мінская духоўная семінарыя імя Усяленскіх Настаўнікаў і Свяціцеляў Васілія Вялікага, Грыгорыя Багаслова і Іаана Залатавуста з’яўляецца вышэйшай багаслоўскай навучальнай установай Беларускай Праваслаўнай Царквы, дзе навучанне ажыццяўляецца па наступных адукацыйных праграмах: багаслоўска-пастырская спецыялізацыя (бакалаўрыят) у дзённай і завочнай формах (для святароў); багаслоўска-педагагічная спецыялізацыя (для цывільных мужчын і жанчын) з 5-гадовым тэрмінам навучання. За 4 гады навучання на Аддзяленні царкоўных мастацтваў семінарыі дзяўчаты могуць атрымаць кваліфікацыю рэгента альбо спевака царкоўнага хору, стаць іканапісцам.
У цяперашні час у Мінскай духоўнай семінарыі набываюць адукацыю каля чатырох соцень студэнтаў. Усе навучэнцы атрымліваюць стыпендыю, жывуць ва ўтульным інтэрнаце, забяспечаны чатырохразовым харчаваннем. Кожны свой дзень яны пачынаць малітвай у семінарскім Трохсвяціцельскім храме, потым наведваюць вучэбныя лекцыі, прымаюць удзел у богаслужэннях, выконваюць гаспадарчыя і вучэбныя заданні. Мінская духоўная семінарыя з’яўляецца не толькі навучальнай установай, але і важным навукова-багаслоўскім і даследчым цэнтрам. Студэнты і выкладчыкі семінарыі маюць магчымасць карыстацца багатымі фондамі семінарскай бібліятэкі і царкоўна-гістарычнага музея. Штогод на базе Мінскай духоўнай семінарыі ладзяцца навуковыя чытанні ў памяць мітрапаліта Віленскага Іосіфа (Сямашкі) і мітрапаліта Антонія (Мельнікава), друкуюцца навуковыя перыядычныя выданні «Труды Минской духовной семинарии» (з 2021 г.), «Белорусский церковно-исторический вестник» (з 2022 г.), студэнцкі часопіс «Ступени» (з 2000 г.), друкуюцца «Труды Комиссии по канонизации святых Белорусской Православной Церкви», манаграфіі і навучальныя дапаможнікі. З 2001 г. года працуе інтэрнэт-сайт семінарыі, які змяшчае актуальную інфармацыю аб дзейнасці ўстановы, архіў перыёдыкі, адукацыйны партал «Омофор» і інш. У 2024 г. на базе Аддзела па культурна-гістарычнай і інфармацыйна-выдавецкай рабоце пачала дзейнасць Лабараторыя царкоўнага краязнаўства супрацоўнікі якой займаюцца вывучэннем гісторыі храмаў, манастыроў, царкоўных персаналій.
Вышэйшае кіраўніцтва Мінскай духоўнай семінарыяй імя Усяленскіх Настаўнікаў і Свяціцеляў Васілія Вялікага, Грыгорыя Багаслова і Іаана Залатавуста ажыццяўляе Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі мітрапаліт Мінскі і Заслаўскі Веніямін. Актыўны ўдзел у жыцці семінарыі прымаюць архіепіскап Навагрудскі і Слонімскі Гурый, епіскап Нясвіжскі Аўксенцій. Рэктарам установы з’яўляецца протаіерэй Віктар Васілевіч. Сярод выкладчыкаў Мінскай духоўнай семінарыі 1 доктар і больш за 20 кандыдатаў навук.
Матэрыял падрыхтаваны ў 2025 г.