У гады Вялікай Айчыннай вайны Беларусь страціла кожнага трэцяга жыхара. Сотні тысяч людзей загінулі на франтах, былі закатаваныя ў нацысцкіх лагерах. Буйнейшым сярод іх з’яўляўся Трасцянецкі лагер смерці. Па колькасці знішчаных людзей ён стаіць на чацвёртым месцы ў Еўропе пасля Асвенціма, Майданака і Траблінкі. Лагер быў створаны ў лістападзе 1941 г. каля в. Малы Трасцянец Мінскага раёна (цяпер у межах горада) і дзейнічаў да канца чэрвеня 1944 г. Яго назва аб’ядноўвае некалькі месцаў масавага забойства людзей: урочышчы Благаўшчына і Шашкоўка, а таксама ўласна лагер.

Антысеміцкая палітыка нацысцкай Германіі прадугледжвала знішчэнне 11 млн яўрэяў Еўропы. У сувязі з гэтым пачалася іх масавая дэпартацыя. У лістападзе 1941 г. на таварную станцыю Мінск сталі прыбываць першыя эшалоны з яўрэямі з Германіі. Каб іх размясціць, гітлераўцам трэба было расстраляць 7–10 тыс. чалавек з мінскага гета, якое стварылі 19 ліпеня 1941 г. у заходняй частцы горада. Месцам масавага забойства стала ўрочышча Благаўшчына, што знаходзілася каля в. Малы Трасцянец на 11-м км магілёўскай шашы. З верасня 1941 па кастрычнік 1943 г. там было забіта больш за 150 тыс. савецкіх ваеннапалонных, мінскіх падпольшчыкаў, партызан, жыхароў Мінска, арыштаваных у аблавах і за сабатаж, грамадзян з розных куткоў Беларусі, яўрэяў з мінскага гета і дэпартаваных з Аўстрыі, Польшчы, Чэхаславакіі, Францыі, Германіі. Людзей расстрэльвалі каля траншэй, потым засыпалі і ўтрамбоўвалі гусенічнымі трактарамі або танкамі.

Уласна лагер быў створаны ў пачатку 1942 г. у ваколіцах в. Малы Трасцянец як працоўны для абслугоўвання падсобнай гаспадаркі, што была размешчана на 200 га ўгоддзяў даваеннага калгаса імя К. Маркса. Першымі вязнямі сталі ваеннапалонныя. Яны пабудавалі дом для каменданта, казармы, гараж, праклалі дарогу ад магілёўскай шашы. У лагеры працавалі млын, лесапільня, слясарная, сталярная, шавецкая, кравецкая і іншыя майстэрні, была створана вялікая гаспадарка па вытворчасці прадуктаў харчавання. Уся тэрыторыя лагера знаходзілася за калючым дротам, па перыметры стаялі вышкі кругласутачнай аховы з кулямётамі. Вакол былі насыпаны земляныя валы, на некаторых з іх знаходзіліся танкі. Вязні ў Трасцянцы ўтрымліваліся ў вельмі цяжкіх умовах: жылі ў бараках, спалі на гнілой саломе, іх кармілі харчовымі адыходамі. На тэрыторыі ўстанавілі стацыянарныя шыбеніцы. У сярэдзіне 1942 г. у Трасцянец пачалі пастаянна прыбываць эшалоны з яўрэямі. Па спецыяльнай чыгуначнай ветцы людзей падвозілі амаль да самога лагера. Потым выгружалі на пляцоўку, забіралі рэчы і, каб супакоіць, выдавалі квітанцыі, дзе было напісана, што яны перасяляюцца на новае месца жыхарства. Там жа адбіралі спецыялістаў (электрыкаў, слесараў, сталяроў, краўцоў, шаўцоў і інш.), якіх накіроўвалі ў лагер, астатніх адразу адпраўлялі ў Благаўшчыну. Колькасць вязняў хутка павялічвалася (у маі 1943 г. іх было 5 тыс. чалавек). Гэта выклікала патрэбу ўдасканаліць сістэму аховы. Асаблівая ўвага надавалася баракам смяротнікаў. Глыбока ўкапаныя ў зямлю, з вузенькімі акенцамі і шматпавярховымі нарамі, яны былі абнесены трыма радамі калючага дроту, праз сярэдні праходзіў ток высокага напружання. За ўсе гады акупацыі Трасцянецкі лагер стаў сапраўднай фабрыкай смерці. Для хуткага знішчэння людзей гітлераўцы выкарыстоўвалі душагубкі – спецыяльна абсталяваныя аўтамашыны з крытым кузавам, ацынкаванымі сценкамі і герметычна зачыненымі дзвярыма, куды падводзілася труба з адпрацаваным газам. Восенню 1943 г. становішча на Усходнім фронце прымусіла акупантаў пачаць работу па ліквідацыі слядоў злачынстваў. Пад наглядам асобай каманды СД ваеннапалонныя ўскрывалі магілы ва ўрочышчы Благаўшчына, даставалі адтуль трупы і палілі іх. Новым месцам масавага знішчэння людзей стала ўрочышча Шашкоўка, што знаходзілася за паўкіламетра ад в. Малы Трасцянец. Там гітлераўцы праводзілі расстрэлы, палілі людзей жывымі ў спецыяльна пабудаванай крэмацыйнай печы, знішчалі трупы з раскапаных магіл і машын-душагубак. З кастрычніка 1943 па чэрвень 1944 г. ва ўрочышчы Шашкоўка было знішчана больш за 50 тыс. чалавек. Канвеер смерці ў Трасцянцы не спыняўся ні на хвіліну. 29 чэрвеня 1944 г., за тры дні да вызвалення Мінска Чырвонай Арміяй, па загадзе намесніка каменданта лагера ў былым калгасным хляве былі расстраляны, а затым спалены 6,5 тыс. вязняў з турмы па в. Валадарскага і лагера па в. Шырокай. Перад адступленнем фашысты знішчылі ўсю дакументацыю і разбурылі частку збудаванняў лагера. Жыхароў Малога Трасцянца прымусова эвакуіравалі, а іх хаты палілі. Тых, хто адмаўляўся пакідаць вёску, расстрэльвалі разам з сям’ёй. Паводле справаздачы ад 13 жніўня 1944 г. мінскага аддзела «Надзвычайнай дзяржаўнай камісіі па выяўленню і расследаванню злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх саўдзельнікаў і прычыненых імі страт грамадзянам, калгасам, грамадскім арганізацыям, дзяржаўным прадпрыемствам і ўстановам СССР» усяго ў Трасцянцы загінула 206,5 тыс. чалавек. Інфармацыя аб жудасных злачынствах у Трасцянцы была прадстаўлена на Нюрнбергскім і іншых судовых працэсах, што адбываліся над нацыстамі як на тэрыторыі Савецкага Саюза, так і за яго межамі.

Першы крок па ўвекавечванні памяці ахвяр Трасцянецкага лагера смерці быў зроблены 3 верасня 1944 г., калі адбылося пахаванне астанкаў забітых людзей. Удзельнічалі ў гэтай жалобнай цырымоніі больш за 10 тыс. чалавек. У 1956 г. Савет Міністраў БССР даручыў Беларускаму дзяржаўнаму праектнаму інстытуту распрацаваць праект помніка загінуўшым каля в. Малы Трасцянец, аднак гэта ідэя не была рэалізавана. У 1963 г. каля в. Вялікі Трасцянец узведзены помнік ахвярам фашызму. Памятныя знакі былі пастаўлены ў в. Малы Трасцянец (1965), ва ўрочышчы Шышкоўка (1966). У 2002 г. ва ўрочышчы Благаўшчына ўсталявалі камень у памяць аб забітых яўрэях. У 1994, 1999 і 2002 гг. Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь прыняў шэраг дакументаў, накіраваных на актывізацыю работы па стварэнні мемарыяльнага комплексу «Трасцянец». Яны прадугледжвалі распрацоўку канцэпцыі, правядзенне навукова-даследчых работ, вызначэнне ахоўных зон будучага мемарыяла. У маі 2007 г. тэрыторыя былога лагера была занесена ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных помнікаў. 8 чэрвеня 2014 г. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнка заклаў памятную капсулу з пасланнем нашчадкам на месцы будаўніцтва мемарыяла. Праз год 22 чэрвеня 2015 г. адбыліся мітынг-рэквіем і ўрачыстае адкрыццё галоўнага помніка – манумента «Брама памяці» (скульптар К. Касцючэнка, архітэктары Г. Аксёнава, В. Пачачуеў, А. Поснікава). Дзесяціметровая бронзавая скульптура з фігурамі закатаваных вязняў – толькі частка мемарыяльнага комплексу, які ўзводзіцца дзеля захавання памяці аб загінуўшых, дзеля таго, каб ніколі не забываліся аб трагічных падзеях Вялікай Айчыннай вайны. Мемарыяльны комплекс «Трасцянец» – сімвал болю і смутку людзей розных нацыянальнасцей і веравызнання, перасцярога супраць генацыду.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2016 г.