Буйнейшы ўсходнеславянскі мысліцель XVII ст., беларус па паходжанню, выдатны пісьменнік, паэт і асветнік, перакладчык і выдавец Сімяон Полацкі ўнёс значны ўклад у развіццё культуры і грамадскай думкі беларускага і рускага народаў.

Нарадзіўся Самуіл Емяльянавіч (па некаторых звестках Гаўрылавіч) у Полацку ў заможнай сям’і Сітніяновічаў. Пасля смерці бацькі хлопчыка выхоўваў айчым, які даў яму другое прозвішча Пятроўскі. Першыя веды хлопчык атрымаў у брацкай школе Полацкага Богаяўленскага манастыра. Скончыў Кіева-Магілянскі калегіум, які ў Рэчы Паспалітай называлі кіеўскімі Афінамі. Далейшую адукацыю працягваў у Віленскай езуіцкай акадэміі, дзе пачаў пісаць вершы спачатку на “простай мове”, а потым перайшоў на кніжную, царкоўнаславянскую. У многіх вершах гэтага перыяду гучыць глыбокі патрыятызм, любоў да роднага горада, павага да традыцыйнай культуры беларусаў, услаўляецца Еўфрасіння Полацкая як асветніца роднай зямлі.

Вайна Рэчы Паспалітай з Расійскай дзяржавай перашкодзіла вучобе Самуіла ў Віленскай акадэміі. Ён вярнуўся ў родны горад, дзе ў 1656 г. прыняў манаскі сан і імя Сімяон. Выкладаў у брацкай школе Полацкага Богаяўленскага манастыра. У гэтым жа годзе ў Полацк увайшла руская армія на чале з самім царом Аляксеем Міхайлавічам. У яго гонар Сімяон напісаў урачыстыя віншаванні. Цар запомніў таленавітага манаха. У 1660 г., калі ў Маскве праходзіў чарговы царкоўны сабор, цар запрасіў на яго архімандрыта Полацкага Барысаглебскага манастыра Іяўлевіча са світай, у якую ўвайшоў і Сімяон. У Полацку тым часам выявіліся нядобразычліўцы маскоўскай арыентацыі манаха. Да таго ж актывізаваліся ваенныя дзеянні паміж Расіяй і Рэччу Паспалітай. У 1664 г. Сімяон быў вымушаны развітацца з родным горадам. У Маскве ён пасяліўся ў Заіконаспаскім манастыры і атрымаў даручэнне стварыць спецыяльную лацінскую школу пад’ячых Прыказу таемных спраў. Менавіта тады яго пачалі называць Полацкім. У 1667 г. цар прызначыў Сімяона Полацкага выхавальнікам і настаўнікам сваіх дзяцей. Захаваліся звесткі, што ён вельмі адказна ставіўся да сваіх абавязкаў: майстраваў для царскіх дзяцей цацкі, царэўну Соф’ю вучыў музыцы. Вялікую ўвагу ў выхаванні і навучанні дзяцей надаваў кнігам. Асабіста для царэвіча Пятра ён напісаў буквар і вершаваную прадмову да яго. Акрамя навучання дзяцей у Сімяона Полацкага былі і іншыя абавязкі пры двары: пісаў вершаваныя віншаванні, панігірыкі, тэатральныя п’есы. У вершах пісьменнік увасабляў свае думкі, адносіны да палітычных з’яў. Значнае месца ў яго паэзіі займалі і сатырычныя матывы. Ствараючы свае вершы, ён звяртаўся да зрокава-графічных эфектаў і прыёмаў (фігурныя вершы). Як перакладчык пазнаёміў чытачоў з шырокавядомымі тады творамі. Узорам прамоўніцкага мастацтва, барочнай дасціпнасці і кантрастнай вобразнасці сталі царкоўныя словы і казанні Сімяона Полацкага (зборнікі “Абед душэўны” і “Вячэра душэўная”, вядомыя спачатку ў рукапісным выглядзе і выдадзеныя толькі пасля смерці асветніка). Прыбліжаны да цара, Сімяон Полацкі быў у цэнтры дзяржаўных і рэлігійных праблем Маскоўскай дзяржавы. Вялікі знаўца розных канфесій, ён на пэўным этапе свайго жыцця з’яўляўся абаронцам праваслаўя, умелага спалучэння ўлады цара і царквы. У 1666 г. па даручэнню цара ён рыхтаваў дакументы, якія дапамаглі Аляксею Міхайлавічу выкрыць на саборы Рускай праваслаўнай царквы дзейнасць раскольнікаў, і сам у напісаным ім да гэтага сабора трактаце “Жазло праўлення” асудзіў іх.

Займаўся Сімяон Полацкі і выдавецкай дзейнасцю. У 1676 г., пасля таго як царом стаў яго выхаванец Фёдар, асветнік атрымаў магчымасць заснаваць друкарню непадуладную духоўнай цэнзуры. Першай выдадзенай ім кнігай быў падручнік для дзяцей “Буквар мовы славенскай”, які ён пісаў калісьці для царэвіча Пятра, а пасля – паэтычны пераказ псалмоў “Псалтыр рыфматворны”, які М. Ламаносаў назваў “вратами своей учености”. Сімяон Полацкі падрыхтаваў да друку два вялікія зборнікі “Рыфмалагіён”, або “Вершаслоў”, і “Вертаград мнагацветны”, выдадзеныя вучнем асветніка Сільвестрам Мядзведзевым пасля яго смерці. У першым змешчаны драматычныя творы Сімяона Полацкага, у другім зборніку ён паэтычным словам расказаў аб падзеях гісторыі, пераказаў некаторыя міфалагічныя сюжэты, пазнаёміў з жыццём славутых асоб мінулага. Яшчэ пры жыцці пісьменніка гэты зборнік быў ацэнены як энцыклапедычны. Шмат увагі ўдзяляў Сімяон Полацкі тэатральным відовішчам. Ён прызнаваў выхаваўчую ролю тэатра, што адпавядала той традыцыі, якая бытавала ва ўстановах, дзе ён атрымаў адукацыю. Для школьнага і прыдворнага тэатраў ён напісаў п’есы “Камедыя прытчы пра блуднага сына…” і “Пра Навухаданосара цара…”, у якіх былі адлюстраваны яго думкі пра неабходнасць асветы. Акрамя таго, ім былі створаны многія дыялогі, дэкламацыі, блізкія па сваёй форме да драматургіі. З першых дзён знаходжання пры маскоўскім двары Сімяон Полацкі дбаў пра пашырэнне асветы. Ён здолеў пераканаць цара ў неабходнасці народнай адукацыі паводле еўрапейскага, школьна-універсітэцкага метаду, далучэння прыдворных да свецкай літаратуры, музыкі, тэатра. Доўгі час асветнік выношваў праект стварэння ў Маскве вышэйшай навучальнай установы, дзе павінны былі вывучацца “вольныя грамадзянскія і духоўныя навукі” ад граматыкі, рыторыкі да філасофіі і багаслоўя, а таксама мовы – грэчаская, царкоўнаславянская, лацінская і польская. У 1680 г. цар даў згоду на адкрыццё такой навучальнай установы, але пры жыцці асветніка яна яшчэ не працавала.

Знаходзячыся ў Маскве, Сімяон ніколі не забываў аб роднай Беларусі. Свае творы ён падпісваў “іераманах з Полацка”, чым падкрэсліваў сваё беларускае паходжанне. Сваю найбагацейшую ў тагачаснай Маскве бібліятэку Сімяон Полацкі завяшчаў манастырам, у тым ліку беларускім. Беларускім і ўкраінскім манастырам адышла і значная частка яго грашовых зберажэнняў. Грамадская, асветніцкая і літаратурная дзейнасць Сімяона Полацкага аказала вялікі ўплыў на развіццё рускай і беларускай культур, літаратуры, педагагічнай думкі XVII ст. І сёння ён паўстае перад сучаснікамі як мудры палітычны мысліцель і асветнік, чый геніяльны дар абуджае лепшыя праявы чалавечага духу. Нашчадкі свята захоўваюць памяць аб сваім славутым продку. У родным горадзе асветніка ў келлі былога Богаяўленскага манастыра створаны музей-бібліятэка Сімяона Полацкага. У 2003 г. удзячныя палачане ўстанавілі яму помнік (скульптар А. Фінскі).

Матэрыял падрыхтаваны ў 2009 г.