З імем Фёдара Іванавіча Фёдарава – выдатнага фізіка-тэарэтыка, вучонага сусветнага ўзроўню, заснавальніка беларускай навуковай школы па тэарэтычнай фізіцы – звязаны асноўныя этапы станаўлення і развіцця фізіка-матэматычных навук у нашай краіне.

Нарадзіўся ён у сям’і вясковага настаўніка, у будучым – пісьменніка Я. Маўра, у в. Турэц Навагрудскага павета Мінскай губерні (цяпер Карэліцкі раён Гродзенскай вобласці). Сярэднюю адукацыю атрымаў у чыгуначнай школе-дзевяцігодцы імя А. Р. Чарвякова ў Мінску. Захапленне радыётэхнікай у юнацтве прывяло яго ў 1928 г. на фізіка-матэматычнае аддзяленне педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Скончыўшы навучанне, ён некаторы час працаваў выкладчыкам фізікі і матэматыкі ў педагагічным тэхнікуме ў Крычаве і Мінскім будаўнічым інстытуце. У 1932 г. паступіў у аспірантуру Фізіка-тэхнічнага інстытута Акадэміі навук БССР. Праз год быў накіраваны ў Ленінградскі ўніверсітэт, дзе ў 1936 г. пад кіраўніцтвам выдатнага фізіка-тэарэтыка У.А. Фока абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «Применение метода функционалов к некоторым вопросам теории излучения».

Пасля вяртання ў Мінск Ф.І. Фёдараў заняўся выкладчыцкай дзейнасцю ў Беларускім дзяржаўным універсітэце. Актыўна ўдзельнічаў у стварэнні кафедры тэарэтычнай фізікі і кіраваў ёю ў 1938–1941 і 1943–1962 гг., быў дэканам фізічнага факультэта ўніверсітэта (1943–1950). Адначасова ў якасці навуковага супрацоўніка лабараторыі тэарэтычнай фізікі Фізіка-тэхнічнага інстытута АН БССР працягваў пачатыя ў гады вучобы даследаванні ў квантавай тэорыі выпраменьвання. Шмат намаганняў Фёдар Іванавіч прыклаў для аднаўлення сістэмы фізіка-матэматычнай адукацыі і навукі ў пасляваенныя гады, сыграў выключную ролю ў фарміраванні тэматыкі і каардынацыі навуковых даследаванняў па фізіцы і матэматыцы ў Беларусі. Ён стаяў ля вытокаў першай спецыялізаванай навукова-даследчай установы – Інстытута фізікі і матэматыкі АН БССР (цяпер Інстытут фізікі імя Б.І. Сцяпанава НАН Беларусі), узначаліў і больш за 30 гадоў (1955–1987) кіраваў лабараторыяй тэарэтычнай фізікі. Менавіта тут з цягам часу быў сфарміраваны калектыў, які стаў асновай навуковай школы фізікаў-тэарэтыкаў Беларусі. У 1963–1987 гг. вучоны з’яўляўся акадэмікам-сакратаром Аддзялення фізіка-матэматычных навук, з 1987 г. – саветнікам Прэзідыума Акадэміі навук БССР.

Навуковыя інтарэсы Ф.І. Фёдарава вельмі шырокія і звязаны з фундаментальнымі пытаннямі фізікі – квантавай тэорыяй поля, тэорыяй гравітацыі, матэматычнай фізікай, крышталеакустыкай, крышталяоптыкай, фізікай элементарных часціц і інш. Вучоны з’яўляецца аўтарам больш за 400 прац, у тым ліку 6 манаграфій, многія з якіх сталі настольнымі дапаможнікамі для шырокага кола спецыялістаў. Яшчэ ў 1954 г. у Дзяржаўным аптычным інстытуце імя С.І. Вавілава ў Ленінградзе ён абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Инвариантные методы в оптике анизотропных сред», якая стала фундаментальным укладам у развіццё аптычнай навукі. Арыгінальныя вынікі далейшых даследаванняў былі выкладзены ў манаграфіях «Оптика анизотропных сред» (1958), «Теория упругих волн в кристаллах» (1965), «Теория гиротропии» (1976), «Отражение и преломление света прозрачными кристаллами» (у суаўтарстве, 1976), «Группа Лоренца» (1979). Даследаванні вучонага былі адзначаны Дзяржаўнай прэміяй БССР (1972) і Дзяржаўнай прэміяй СССР (1976).

Актыўную навуковую працу Ф.І. Фёдараў сумяшчаў з грамадскай і рэдакцыйна-выдавецкай дзейнасцю. Ён быў членам праўлення Савецкага фонду міру і Савецкай гравітацыйнай камісіі, старшынёй праўлення Беларускага фізічнага таварыства, замежным членам Амерыканскага матэматычнага таварыства. З’яўляўся галоўным рэдактарам часопіса «Весці АН БССР. Серыя фізіка-матэматычных навук», членам рэдакцый выданняў «Журнал прикладной спектроскопии», «Дифференциальные уравнения».

За вялікі ўклад у арганізацыю навуковых даследаванняў Ф.І. Фёдараў у 1956 г. быў выбраны членам-карэспандэнтам, а ў 1966 г. – акадэмікам АН БССР. У 1968 г. яму прысвоена ганаровае званне заслужанага дзеяча навукі Беларусі. Вучоны ўдастоены звання Героя Сацыялістычнай Працы (1978), узнагароджаны ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга (1949), «Знак Пашаны» (1953), Леніна (1971, 1978), медалямі. У гонар даследчыка Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі ў 2002 г. заснавана навуковая прэмія, якая ўручаецца раз у тры гады за лепшыя дасягненні ў галіне фізіка-матэматычных навук. Імем вучонага названа адна з вуліц Мінска. На будынку Інстытута фізікі імя Б.І. Сцяпанава НАН Беларусі ўстаноўлена мемарыяльная дошка.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2021 г.