У 1920–30-х гг. сярод заходнебеларускіх культурных дзеячаў вылучалася такая неардынарная, бліскуча адораная асоба, як беларускі каталіцкі святар і паэт Кастусь Стаповіч, вядомы ў гісторыі беларускай літаратуры пад псеўданімам Казімір Сваяк.

Нарадзіўся ён у вёсцы Барані на Астравеччыне ў вялікай працавітай сялянскай сям’і. Бацькі здолелі даць адукацыю амаль усім сваім дзецям. Кастусь вучыўся ў пачатковай школе ў роднай вёсцы і гарадской – у Свянцянах. Скончыў Віленскую каталіцкую духоўную семінарыю і ў 1915 г. у Пецярбургу быў пасвечаны ў ксяндзы. Святарскую дзейнасць пачаў вікарыем у парафіі Камаі Свянцянскага павета, але хутка пераехаў працаваць на родную Астравеччыну ў в. Клюшчаны. Менавіта тут пачалася яго мэтанакіраваная справа па беларусізацыі рэлігійнага жыцця. У парафіях, дзе даводзілася святару працаваць, ён адкрыў беларускія школы, стварыў мастацкія гурткі (тэатральныя, музычныя, драматычныя), арганізаваў беларускія настаўніцкія курсы, заснаваў культурна-асветніцкую суполку беларускай моладзі “Хаўрус сваякоў”, якая вырасла з парафіяльнага хору, спрабаваў весці службу ў касцёле на беларускай мове. Усё гэта рабілася ў неспрыяльных умовах, калі польскія духоўныя і свецкія ўлады чынілі перашкоды ўсяму беларускаму, рабілі захады па дыскрэдытацыі ксяндза-беларуса.

Культурна-асветніцкую дзейнасць К. Сваяк спалучаў з літаратурнай. Ён быў літаратарам высокай культуры, добрай адукацыі, ведаў некалькі моў, шмат чытаў як белетрыстыку, так і літаратуру філасофскага зместу. Літаратурная спадчына К. Сваяка немалая і жанрава разнастайная. Ён – аўтар публіцыстычнага трактата аб шкодзе п’янства “Алкаголь”, п’есы “Янка Канцавы”, вершаванага апавядання “Чарку дай, браце”, драматычнай містэрыі “Купалле”, філасофскага дзённіка “Дзея маёй мыслі, сэрца і волі”, празаічных твораў, надрукаваных у розных тагачасных перыядычных выданнях, укладальнік малітоўніка для беларусаў “Голас душы”. Але найбольш поўна талент К. Сваяка раскрыўся ў паэзіі. Свой першы верш “На імяніны майго пробашча” ён напісаў у 1912 г., а ў 1913 г. змясціў некаторыя творы ў газеце “Беларус”.

У 1924 г. пабачыў свет адзіны прыжыццёвы зборнік вершаў К. Сваяка “Мая ліра”, які, як адзначалі крытыкі, адразу вылучыў паэта сярод беларускіх паэтычных дзеячаў дваццатых гадоў. Скразны матыў сабраных у ім вершаў – заступніцтва перад Богам за свой народ. Вершы паэта прасякнуты пафасам адмаўлення нацыянальна-палітычнага і сацыяльнага прыгнёту, жыццесцвярджэннем беларускай нацыі, яе культуры. У іх гучаць характэрныя для маладой беларускай паэзіі матывы гаротнасці, якія пераходзяць у аўтарскія малітоўныя звароты да Бога.

Ты, Божа, разсудзі: чаму народ мой бедны

Праз век гніе у цьме, ў няволі безпатольнай,

…………………………………………….

Украсьці я хацеў вось-гэту тайну з неба:

Чаму нядобраму шырока сьвет – дарога,

Чаму цярпліваму нямаш у хаце хлеба,

Чаму на сьвеце больш і больш благога.

“На крыльлях”

У духоўнай няволі, прыгнёце, пакутным роздуме і сумненнях жыве герой яго вершаў “Чаму мне маркотна”, “Хмары-хмаранькі” і інш. Разам з тым значнае месца ў творчасці К. Сваяка займала паэтызацыя красы, якой, на яго думку, належала магістральная роля ў прыродзе і Сусвеце. Ёсць у яго вершы рэфлексійныя (“Вецер шалее”, “Сэрца”, “Спавіў мне сэрца жаль…”, “Тайніцу духа…”), пра пакуты кахання (“Эрос і Псыхэя”, “Як мрэц…”, “Не чаруй”), звязаныя з фальклорам (“Русалка”, “Бабе і чорт з дарогі ўступае”, “Вось як”), сатырычныя (“Кавэрня”), маральна-дыдактычныя (“З кнігі мудрасьці”, “Што занадта – нездарова”, “Шчасьце”) і інш.

У заходнебеларускай літаратуры 1920-х гг. паэзія К. Сваяка была адной з самых вядомых і папулярных. Не страціла сваёй значнасці і адметнасці яна і ў наш час.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2009 г.