З’яўляючыся рознабакова адукаваным чалавекам, сапраўдным майстрам слова, першым беларускім парэміёлагам і арыгінальным пісьменнікам-філосафам, творчасць якога вылучалася надзвычай вялікай разнастайнасцю жанраў і напрамкаў, Саламон Фёдаравіч Рысінскі займае належнае масца ў сузор’і талентаў беларускага Адраджэння.
Нарадзіўся будучы пісьменнік у сям’і шляхціца, які валодаў невялікім маёнткам, ў вёсцы Рысін на Полаччыне (цяпер Пскоўская вобласць). Бацька зрабіў усё, каб здольны сын атрымаў выдатную для свайго часу адукацыю: спачатку С. Рысінскі вучыўся дома, потым адправіўся ў Лейпцыг (1582), дзе наладзіў кантакты з многімі нямецкімі вучонымі і бліжэй пазнаёміўся з тагачаснай еўрапейскай культурай. У наступныя гады настаўнічаў у Жамойці і Малой Польшчы, а ў 1585–1586 гг. разам са сваімі падапечнымі вучнямі, сынамі польскага дыпламата Я. Бучынскага, слухаў лекцыі ў Альтдорфскім універсітэце, дзе значна паглыбіў свае веды, асабліва ў галіне класічнай філалогіі.
Аб высокай адукаванасці С. Рысінскага сведчаць яго дасканалыя веды антычнай міфалогіі і літаратуры, паэтыкі і рыторыкі тагачаснай літаратуры, добрая дасведчанасць у хрысціянскай літаратурнай традыцыі. Увесь гэты багаты запас ведаў яскрава ўвасобіўся ў першым вядомым друкаваным творы пісьменніка “Дзве кнігі пісьмаў Саламона Пантэра” (1587), які быў выдадзены ў Альтдорфе і прынёс аўтару вядомасць у колах еўрапейскай літаратурнай і навуковай эліты. Лісты адрасаваліся розным асобам: рэктару Альтдорфскага універсітэта, славутым нямецкім гуманістам, вядомым арыянскім і кальвінісцкім дзеячам Рэчы Паспалітай, вучням і выхаванцам пісьменніка. Тэматычна іх можна падзяліць на аўтабіяграфічныя, прысвечаныя пытанням літаратуры і літаратурнай тэорыі, філасофскія. Пісьмы вылучаліся багаццем і мілагучнасцю мовы, выкарыстаннем іроніі, алегорыі, цікавых метафар, ужываннем прымавак, вершаў, кароткіх займальных апавяданняў, што, безумоўна, гаворыць аб вялікім пісьменніцкім таленце і майстэрстве ў эпісталярным жанры.
Пасля 1600 г. С. Рысінскі апынуўся на службе ў князёў Радзівілаў. З’яўляючыся адным з тых выдатных пісьменнікаў, якія ўваходзілі ў літаратурны гурток пры радзівілаўскім двары, ён складаў панегірычныя вершы, прысвечаныя ваенным паходам Радзівілаў, пісаў эпітафіі для членаў княжацкай сям’і і некаторых знатных асоб, рабіў пераклады. У 1614 г. склаў “Кароткі пераказ спраў, здзейсненых святлейшым князем Крыштофам Радзівілам...”, куды ўвайшло і яго вершаванае апісанне Лівонскай вайны 1558–1583 гг. У гэтым жа годзе па даручэнні віленскай пратэстанцкай абшчыны С. Рысінскі пераклаў на польскую мову псалмы цара Давіда.
У 1618 г. у Любчы пабачыў свет зборнік “Тысяча восемсот польскіх прыказак...” – галоўны твор у жыцці пісьменніка, праца над якім доўжылася больш за 30 гадоў. Самую цікавую частку выдання склалі беларускія прымаўкі, якія С. Рысінскі параўноўвае з лацінскімі, нямецкімі, італьянскімі, польскімі і інш. Увогуле працу пісьменніка можна падзяліць на тры часткі: народныя прымаўкі, фразы на тэмы маралі, штучна зробленыя па ўзоры прымавак ці перакладзеныя з іншых моў, і паэтычныя выразы. Зборнік С. Рысінскага вытрымаў некалькі перавыданняў і аказаў вялікі ўплыў на далейшае развіццё парэміялогіі. Прымаўкі, запісаныя ў той час, і сёння гучаць свежа і з’яўляюцца цікавымі для даследчыкаў у галіне беларускай народнай творчасці. Усё гэта гаворыць аб незвычайнай папулярнасці і выключнасці працы таленавітага пісьменніка-гуманіста.
Апошнім прыжыццёвым выданнем С. Рысінскага была «Кніга заўваг і тлумачэнняў “Пісьмаў Л. А. Сенекі...”» (1620). У рукапісах захаваліся каментарыі да творчасці рымскага паэта Аўзонія, падрыхтаваныя пісьменнікам разам з нямецкім юрыстам і паэтам К. Рытэрсгузіусам.
Спадчына С. Рысінскага з’яўляецца важным здабыткам не толькі беларускага народа, але і еўрапейскай культуры XVI–XVII стст. Спалучыўшы ў сабе высокую эрудыцыю і талент з нястомнай працаздольнасцю, ён здолеў дасягнуць выдатных поспехаў у сваёй творчай дзейнасці.
Матэрыял падрыхтаваны ў 2010 г.