Кароткая даведка:
польскі і расійскі вучоны-астраном, матэматык, філосаф-асветнік, дырэктар Віленскай астранамічнай абсерваторыі (1806–1825), рэктар Віленскага ўніверсітэта (1806–1815), член-карэспандэнт Пецярбургскай АН
Імёны на іншых мовах:
Sniadecki (не вызначана); Sniadecki Jan (пол.) (не вызначана); Снядецкий Ян (руская);
4348 сімвалаў
Даведка
Ян Снядэцкі, вядомы вучоны, астраном, матэматык, філосаф-асветнік, нарадзіўся ў мястэчку Жнін Гнезненскага ваяводства (Польшча) у сям'і дробнага прадпрымальніка. У 1772 г. паступіў у Кракаўскую акадэмію. Праз тры гады атрымаў ступень доктара філасофіі. Некаторы час займаўся выкладчыцкай дзейнасцю. У перыяд 1778–1781 гг. працягваў адукацыю ва ўніверсітэтах Гётынгена, Лейдэна, Утрэхта і Парыжа. Пасля вяртання да 1803 г. узначальваў кафедры матэматыкі і астраноміі ў рэфармаванай Кракаўскай акадэміі (якая стала Галоўнай школай Кароннай).У 1782–1787 гг. выконваў абавязкі сакратара Галоўнай школы. Нягледзячы на адміністрацыйную нагрузку, Я. Снядэцкі вёў вучэбную і навуковую працу. Ён адзін з першых сярод кракаўскіх прафесараў пачаў чытаць лекцыі на польскай мове. Займаўся падрыхтоўкай курсу матэматыкі, які планаваў выдаць у чатырох тамах. Першы том ён меркаваў прысвяціць алгебры, другі – аналітычнай геаметрыі, трэці – дыферэнцыяльным і інтэгральным вылічэнням, чацвёрты – ужыванню гэтых вылічэнняў у механіцы і астраноміі. Першыя два тамы пад агульным загалоўкам «Тэорыя алгебраічнага лічэння, прымененая да крывых ліній» былі надрукаваны ў Кракаве на польскай мове ў 1783 г. З асаблівым энтузіязмам Я. Снядэцкі займаўся арганізацыяй Кракаўскай астранамічнай абсерваторыі, дырэктарам якой быў у 1792–1803 гг. Пры яго ўдзеле складзены план стварэння абсерваторыі, батанічнага саду, хімічнай і фізічнай лабараторый і медыцынскай клінікі. У 1806–1825 гг. вучоны быў дырэктарам Віленскай астранамічнай абсерваторыі. Адначасова ў 1806–1815 гг. з'яўляўся рэктарам Віленскага ўніверсітэта. Ён заснаваў новыя кафедры (тэалогіі і хірургіі), упарадкаваў батанічны сад, лабараторыі, кабінеты, узмацніў вывучэнне новых еўрапейскіх моў, арганізаваў літаратурныя заняткі сярод студэнтаў. Вялікай заслугай рэктара было ўзняцце на высокі ўзровень выкладання фізіка-матэматычных навук.
Астранамічныя назіранні Я. Снядэцкі праводзіў сістэматычна да 1824 г. Ён працягваў работы, пачатыя ім у Кракаве, а менавіта вёў назіранні Сонца, Месяца, планет і камет, адкрыў (незалежна ад Г. В. Ольберса) малую планету Паладу, даследаваў чатыры сонечныя і два месяцавыя зацьменні, а таксама рух каметы 1811, зацьменні спадарожнікаў Юпітэра і пакрыцці зорак Месяцам. Вынікі сваіх назіранняў астраном дасылаў у Пецярбургскую акадэмію навук і ў Берлін. Высока ацэньваючы астранамічныя працы Я. Снядэцкага, Пецярбургская акадэмія навук абрала яго сваім членам-карэспандэнтам у 1808 г. Галоўнай працай Я. Снядэцкага, якая прынесла яму еўрапейскую вядомасць, была манаграфія «Пра Каперніка» (Bapшава, 1802). Упершыню ў гісторыі навукі ён падрабязна раскрыў стан астраноміі да Каперніка, паказаў яго жыццё, эвалюцыю поглядаў і адкрыццяў, прасачыў шлях творчых пошукаў, паказаў барацьбу вакол навуковай і ідэйнай спадчыны і інш. У 1803 г. гэта праца выйшла ў Варшаве на французскай мове з дадаткамі. У тым жа годзе яна была перавыдадзена, з некаторымі зменамі пад іншым загалоўкам. Пазней работа вытрымала яшчэ два перавыданні, акрамя таго перакладзена на англійскую і італьянскую мовы. Яну Снядэцкаму належаць працы аб жыцці і дзейнасці Ж. Лагранжа і М. Пачобута-Адляніцкага.
Вучоны напісаў таксама падручнік па геаграфіі. Задума з'явілася яшчэ ў 1794–1795 гг. Да Я. Снядэцкага не было ўзораў такога падручніка, таму складаў яго некалькі гадоў і завершыў толькі ў 1803 г. Надрукаваны на польскай мове ў Варшаве ў 1804 г. пад загалоўкам «Геаграфія або Матэматычнае і фізічнае апісанне Зямлі», ён неаднаразова перавыдаваўся. Быў перакладзены на рускую мову і выдадзены ў Харкаве ў якасці падручніка геаграфіі, зацверджанага для ўсіх рускіх гімназій. Акрамя астраноміі, геаграфіі і матэматыкі Я. Снядэцкі займаўся філасофіяй. Яго працы («Пра метафізіку» (1814) і «Пра філасофію» (1819)) былі вядомы і ў Расіі, выклікалі палеміку.
Самай вялікай заслугай Я. Снядэцкага была яго нястомная работа па арганізацыі навукі і прыцягненні да яе ўвагі шырокай грамадскасці, асабліва ў перыяд працы ў Віленскім універсітэце. Асветніцкая дзейнасць вучонага спрыяла пашырэнню матэматычных і прыродазнаўчых ведаў. Яго кнігамі па матэматыцы, астраноміі і геаграфіі карысталіся ў тагачасных навучальных установах. Імем Я. Снядэцкага названы кратэр на адваротным баку Месяца і планетоід у Сонечнай сістэме (Sniadeckia).