Ігнат Іпалітавіч Дамейка – адважны падарожнік, дапытлівы вучоны-даследчык, таленавіты выкладчык, чыё жыццё і дзейнасць справядліва ўшанаваны тытуламі Грамадзяніна свету, Апостала навукі і адукацыі.

Ён нарадзіўся ў маёнтку Мядзвядка Навагрудскага павета (цяпер Карэліцкі раён Гродзенскай вобласці) у шляхецкай сям’і. Атрымаў выдатную па тым часе адукацыю: спачатку вучыўся ў школе піяраў у Шчучыне, а ў 1816 г. паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Віленскага ўніверсітэта, дзе пасябраваў з А. Міцкевічам, Я. Чачотам, Т. Занам, А. Адынцом і ўступіў у тайнае таварыства філаматаў. Пасля заканчэння вучобы атрымаў ступень магістра матэматыкі і філасофіі, збіраўся заняцца навукай, аднак у лістападзе 1823 г. разам з іншымі ўдзельнікамі патрыятычна-дэмакратычнага руху быў арыштаваны і высланы пад нагляд паліцыі ў в. Заполле Лідскага павета, а потым у в. Жыбуртоўшчыну паблізу Дзятлава. Ігнат Іпалітавіч Дамейка з’яўляўся ўдзельнікам паўстання 1830–1831 гг. у Польшчы, Беларусі і Літве, змагаўся ў арміі генерала Д. Хлапоўскага. Пасля паражэння паўстання эмігрыраваў за мяжу.

У Парыжы І. І. Дамейка апынуўся ў самым цэнтры польска-беларускага эміграцыйнага руху, але гэта не перашкаджала займацца адукацыяй. Ён слухаў лекцыі выдатных вучоных Францыі, наведваючы Калеж дэ Франс, Сарбонскі ўніверсітэт, прайшоў поўны курс навучання ў Горнай школе і атрымаў дыплом інжынера. Працоўную дзейнасць пачаў у Эльзасе, дзе займаўся пошукамі радовішчаў жалезнай руды. Абвешчанай у 1838 г. маладой Чылійскай рэспубліцы былі вельмі патрэбны вучоныя-выкладчыкі. Праз Ш. Ламбера, прадстаўніка ўрада Чылі, І. І. Дамейка быў запрошаны на працу ў г. Какімба ў якасці прафесара хіміі і мінералогіі. Ён стварыў школу па падрыхтоўцы горных спецыялістаў, арганізаваў фізіка-хімічную лабараторыю. У час канікул наладжваў экспедыцыі па вывучэнні краіны, цікавіўся карыснымі выкапнямі і прыроднымі багаццямі, сабраў калекцыі мінералаў, вывучаў жыццё насельніцтва, асабліва карэнных жыхароў – індзейцаў. Па матэрыялах этнаграфічных падарожжаў па паўднёвай ускраіне Чылі напісаў і апублікаваў на іспанскай мове кнігу “Араўканія і яе жыхары” (перакладзена на польскую мову і выдадзена ў Вільні ў 1860 г.). У 1846 г. І. І. Дамейку запрасілі на працу ва ўніверсітэт у сталіцу Чылі. Там ён займаўся навуковай і выкладчыцкай дзейнасцю. Пасля Сусветнай выстаўкі ў Парыжы ў 1867 г., на якой вучоны прадстаўляў прамысловасць Чылі, быў абраны рэктарам універсітэта. На гэтай пасадзе знаходзіўся да 1883 г.

Заслугі Дона Ігнаціа (так з павагай называлі І. І. Дамейку ў Чылі) перад новай радзімай цяжка ацаніць. Ён працаваў у розных галінах навукі і адукацыі: рэарганізаваў сістэму навучання; падрыхтаваў нацыянальныя кадры выкладчыкаў, геолагаў, мінералогаў; увёў метрычную сістэму мер і вагі; адкрыў багатыя радовішчы золата, серабра, медзі, каменнага вугалю, славутай чылійскай салетры, арганізаваў іх здабычу; склаў геалагічную карту Чылі; прымаў удзел ва ўдасканаленні водазабеспячэння сталіцы; стварыў музей мінералагічных, петраграфічных і палеанталагічных матэрыялаў; сабраў і апісаў мноства новых мінералаў, раслін, метэарытаў; арганізаваў бібліятэку прыродазнаўства; напісаў падручнікі па хіміі, фізіцы і мінералогіі; апублікаваў звыш 130 навуковых прац, якія прынеслі вучонаму сусветную вядомасць.

У 1848 г. І. І. Дамейка атрымаў чылійскае грамадзянства. Праз два гады ён уступіў у шлюб з Энрыкетай дэ Сатмаер, з якой пражыў 20 гадоў і выгадаваў траіх дзяцей. Пасля смерці жонкі ўсё больш сумаваў па радзіме. У жніўні 1884 г. сустрэча з роднымі мясцінамі ўсё ж адбылася. Разам з малодшым сынам І. І. Дамейка наведаў Мядзведку, Мір, Навагрудак. Чатыры гады правёў у Жыбуртоўшчыне ў сям’і дачкі. Яна ў 1870 г. выйшла замуж, пераехала з Чылі ў Беларусь і жыла ў той самай вёсцы, дзе калісьці адбываў ссылку бацька. За гэты перыяд І. І. Дамейка выязджаў у Польшчу, Францыю, Італію, Турцыю, Егіпет, Палесціну, наведаў Іерусалім. За час яго гасцявання сыны атрымалі еўрапейскую адукацыю: старэйшы скончыў духоўную семінарыю ў Рыме, малодшы – Горную школу ў Парыжы. Ігнат Іпалітавіч марыў застацца ў Беларусі, аднак разумеў, што тут патрэбны толькі родным, а ў Чылі яго чакалі. Невыпадкова ў 1855 г. у Сант’яга быў адліты залаты медаль з выявай вучонага і словамі “навука – праца – бескарыслівасць”, якія дакладна характарызавалі яго асобу. У 1888 г. разам з сынамі вярнуўся ў Чылі, дзе памёр праз год (23 студзеня 1889 г.).

Памяць пра І. І. Дамейку захоўваецца і сёння на далёкім амерыканскім кантыненце. Вучоны з’яўляецца нацыянальным героем рэспублікі; яго імем названы ўніверсітэт і нацыянальная бібліятэка, партовы горад і рабочы пасёлак, горны ланцуг у Андах і шматлікія радовішчы, мінерал і нават фіялка. У доме, дзе жыў І. І. Дамейка, працуе музей, у сталіцы рэспублікі пастаўлены помнік з надпісам “Grande Educador” (“Вялікі Асветнік”). Не забыты вучоны ў Беларусі, Польшчы і Літве. Яго дзейнасці прысвечаны дзясяткі манаграфій. Імя І. І. Дамейкі ўвекавечана памятнай дошкай на будынку Віленскага ўніверсітэта і экспазіцыямі школьных музеяў у вёсках Мядзвядцы Карэліцкага раёна і Крупава Лідскага раёна. З нагоды 200-годдзя з дня яго нараджэння былі выпушчаны памятныя манеты, паштовы канверт, буклет “Малая Радзіма І. Дамейкі”. У Мядзвядцы ўстаноўлены бронзавы бюст вучонага. Рашэннем ЮНЕСКА 2002 г. быў аб’яўлены годам І. І. Дамейкі – гэта заслужаная даніна памяці нашаму земляку, спадчына якога адначасова належыць розным народам – беларускаму, польскаму і чылійскаму.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2012 г.