Магілёўскі царкоўна-археалагічны музей існаваў у 1897–1918 гг. у Магілёве. Заснаваны беларускім археолагам, этнографам і краязнаўцам Е.Р. Раманавым, размяшчаўся ў будынку былога бернардзінскага кляштара. Экспазіцыю складалі экспанаты, набытыя намаганнямі Е.Р. Раманава і выкладчыкамі духоўнай семінарыі Ф.А. Жудро, А.А. Скварцова, святара М.Р. Янушэўскага. 27 мая 1897 г. адбылося ўрачыстае адкрыццё музея. Гэтую падзею асвятляў мясцовы і сталічны друк.

Першапачатковая дзейнасць музея не мела поспеху. Экспазіцыя, размешчаная у цёмным пакоі пры Васкрасенскай царкве, была амаль недасягальнай для наведвальнікаў і не магла змясціць новых экспанатаў. Праца па апісанні і складанні каталога каштоўнай калекцыі рукапісаў ішла вельмі марудна. Востра адчуваўся недахоп сродкаў. У пачатку ХХ ст. музей знаходзіўся ў вельмі цяжкім становішчы, і сітуацыя вымагала неадкладных мер па змяненні ўмоў яго існавання. У 1904 г. магілёўскі епіскап Стэфан даў загад прадставіць музею тры залы ў будынку былога бернардзінскага кляштара і выдзяліў сродкі на рамонт і набыццё экспазіцыйнай мэблі. У хуткім часе адбылося адкрыццё новай экспазіцыі, якая была сістэматызавана па наступных аддзелах: уніяцкі, іканаграфічны, прадметаў рэлігійнага ўшанавання, царкоўных прадметаў, адзення святароў, нумізматычны, бібліяграфічны. У яе стварэнні, а таксама ў каталагізацыі прадметаў актыўна ўдзельнічаў выпускнік Археалагічнага інстытута У.У. Дабраслаўскі. Ён жа пры дапамозе Е.Р. Раманава наладзіў шырокую асветніцкую працу.

На працягу першага дзесяцігоддзя ХХ ст. калекцыі музея няспынна папаўняліся. У асноўным гэта былі прадметы з рызніц і царкоўных кладовак, а таксама набытыя ў археалагічных раскопках, якія праводзіў Е.Р. Раманаў. Найбольш цікавымі экспанатамі з'яўляліся абразы XVI–XVIII стст. магілёўскага, маскоўскага, смаленскага, стараверскага пісьма на палатне ці дошках, выразаныя з дрэва, медзі, свінцу; калекцыя напрастольных і нацельных крыжоў (у асноўным XVIII ст.), медны пацір XVII ст., інкруставаная дарахавальніца XVIII ст., плашчаніца 1566 г. (шытая шоўкам і золатам), сярэбраная мітра магілёўскага архіепіскапа Георгія Каніскага (1758), часткі разных іканастасаў, царскія вароты і бакавыя алтарныя дзверы XVIІ–XVIII стст., скульптурныя выявы святых і інш.; магільныя пліты княгіні Друцкай-Сакалінскай (1588) і Арсенія Азаровіча (1652), драўляныя надмагільныя пліты XVIІ–XVIII стст. У бібліятэчным аддзеле захоўваліся: мінея 1490-х г., выдадзеная ў Кракаве, шматлікія богаслужэбныя кнігі XVI–XVIII стст., сярод іх – Біблія 1751 г. з гравюрамі, напрастольныя евангеллі 1568, 1637, 1640, 1764 гг.; кнігі магілёўскіх, маскоўскіх і львоўскіх выданняў XVIІ–XVIII стст.; “Гутаркі Іаана Златавуста” (1623), “Словы і прамовы...” Феафана Пракаповіча (1760-1774). У архіве музея зберагалася больш за 4 тыс. дакументаў пераважна XVIІ ст., 26 каралеўскіх грамат XVI–XVIII стст., у тым ліку Стафана Баторыя на магдэбургскае права Магілёву (1577), інвентары горада, замка, воласці (1604) і інш. У фондах музея налічвалася больш за 6 тыс. адзінак захоўвання. Агульная плошча экспазіцыі складала 140 кв.м. З 1919 г. экспанаты музея захоўваліся ў Магілёўскім губернскім музеі, які ў 1938 г. быў перайменаваны ў Магілёўскі абласны краязнаўчы музей, які ў гады Вялікай Айчыннай вайны быў разрабаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

Матэрыял падрыхтаваны УК “Магілёўская абласная бібліятэка імя У.І. Леніна” ў 2017 г.