Date of Birth:
15.01.1926 Танежыцы, в., Слуцкі раён, Мінская вобласць
Date of death:
04.09.2000
Quick reference:
мовазнавец, заслужаны дзеяч навукі Беларусі, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1998), удзельнік Вялікай Айчынай вайны, кавалер ордэнаў Айчыннай вайны І ст., Славы ІІІ ст., Працоўнага Чырвонага Сцяга
Names in other languages:
Шуба Павел Павлович (russian);
5139 chars
Reference
Павел Паўлавіч Шуба – адзін з буйнейшых беларускіх мовазнаўцаў другой паловы ХХ ст. Яго дзейнасць – прыклад выдатнага ўзаемадзеяння акадэмічнай і ўніверсітэцкай філалагічнай навукі. Будучы прафесарам Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя У.І. Леніна (БДУ), ён плённа супрацоўнічаў з Інстытутам мовазнаўства імя Я. Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, удзельнічаў у распрацоўцы найбольш важных і складаных тэм, якія маюць агульнанацыянальнае значэнне, асабліва ў даследаванні граматычнага ладу беларускай літаратурнай мовы.
Нарадзіўся П.П. Шуба ў в. Танежыцы Чырвонаслабодскага раёна Слуцкай акругі (цяпер Слуцкі раён Мінскай вобласці) у сялянскай сям’і. Пасля заканчэння сямі класаў Чапліцкай сярэдняй школы ў 1939 г. паступіў у Слуцкае педагагічнае вучылішча (да вайны скончыў 2 курсы). У ліпені 1944 г. мабілізаваны ў рады Чырвонай арміі. Удзельнічаў у баях на тэрыторыі Літвы і Усходняй Прусіі, у студзені 1945 г. быў цяжка паранены, лячыўся ў шпіталі. У 1945 г. П.П. Шубу ўзнагародзілі медалём «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гг.». Пазней ён атрымаў яшчэ чатыры юбілейныя медалі, у 1977 г. – ордэн Славы ІІІ ступені, у 1985 г. – ордэн Айчыннай вайны І ступені.
У чэрвені 1945 г. П.П. Шуба вярнуўся на радзіму і пачаў працаваць загадчыкам Танежыцкай хаты-чытальні. Адначасова выконваў абавязкі сакратара Чапліцкага сельскага савета. У маі 1946 г. быў пераведзены на пасаду загадчыка аддзела школьнай і піянерскай работы Чырвонаслабодскага райкама камсамола. Працу сумяшчаў з вучобай у Слуцкім педагагічным вучылішчы, якое завочна скончыў у 1947 г. У гэтым жа годзе стаў студэнтам Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя М. Горкага. Пасля яго заканчэння ў 1951 г. – аспірантам пры кафедры беларускай мовы. У 1954 г. працаваў старшым выкладчыкам кафедры беларускай мовы Гродзенскага педагагічнага інстытута імя Я. Купалы. У 1955 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «Словообразование наречий в современном белорусском литературном языке» і перайшоў на працу ў Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа Акадэміі навук БССР. У 1961 г. П.П. Шуба быў запрошаны ў БДУ на пасаду дацэнта кафедры рускай мовы і агульнага мовазнаўства. Ён чытаў лекцыі па рускай мове, выкладаў на факультэце павышэння кваліфікацыі, стварыў студэнцкі гурток па вывучэнні новых метадаў у лінгвістыцы, працягваў займацца навуковай работай. Вучоны даследаваў граматыку і словаўтварэнне сучаснай беларускай мовы, граматыку рускай мовы, руска-беларускія моўныя ўзаемаадносіны, беларускую тапаніміку і анамастыку, методыку выкладання беларускай і рускай моў у сярэдніх і вышэйшых навучальных установах. У 1972 г. П.П. Шуба абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Предлог в белорусском языке», у 1973 г. атрымаў званне прафесара. У 1975 г. быў выбраны па конкурсе загадчыкам кафедры рускай мовы БДУ і ўзначальваў яе да 1999 г.
За 45 гадоў навуковай дзейнасці П.П. Шуба напісаў больш за 500 прац. Сярод іх – «Прыслоўе ў беларускай мове» (1962), «Уводзіны ў граматыку беларускай мовы» (1969), «Лекцыі па беларускай марфалогіі» (1975), «Сучасная беларуская мова: марфаналогія. Марфалогія» (1987). Значнае месца сярод навуковых работ П.П. Шубы займаюць лексікаграфічныя выданні. Вучоны быў адным са складальнікаў «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» (т. 1–5, 1977–1984). З яго ўдзелам выдадзены «Беларуска-рускі слоўнік» (1962), «Русско-белорусский математический словарь» (1993), а таксама тлумачальныя слоўнікі беларускай і рускай моў для сярэдніх школ (1975, 1998). У 1993 г. у «Тлумачальным слоўніку беларускіх прыназоўнікаў» вучоны ўпершыню ва ўсходнеславянскай лінгвістыцы даў лексікаграфічнае апісанне беларускіх прыназоўнікаў. У 1994 г. была выдадзена энцыклапедыя «Беларуская мова», адным з галоўных кансультантаў якой з’яўляўся П.П. Шуба. Асаблівую ўвагу ён звяртаў на напісанне падручнікаў для агульнаадукацыйных школ і вышэйшых навучальных устаноў.
Вучоны выхаваў некалькі пакаленняў прафесіяналаў-лінгвістаў, сярод якіх 30 кандыдатаў і 8 дактароў навук. У рамках навуковай школы, якую стварыў П.П. Шуба, вывучаліся граматычныя катэгорыі рускай і беларускай моў, праблемы словаўтварэння, сінтаксіс складанага сказа, пытанні білінгвізму і моўных кантактаў, усходнеславянская антрапанімія і інш. На працягу многіх гадоў вучоны быў кансультантам па пытаннях мовы і моўнай палітыкі Міністэрства адукацыі і навукі Рэспублікі Беларусь, членам прэзідыума Цэнтра навуковай кнігі і сродкаў навучання, старшынёй спецыялізаванага Савета па абароне дысертацый на атрыманне навуковай ступені доктара філалагічных навук пры БДУ, галоўным рэдактарам часопіса «Русский язык и литература», членам рэдкалегіі часопіса «Веснік БДУ. Серыя 4. Філалогія. Журналістыка. Педагогіка».
Шматгадовая навукова-педагагічная і грамадская дзейнасць П.П. Шубы атрымала высокую ацэнку. У 1979 г. ён быў узнагароджаны нагрудным знакам Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР «За выдатныя поспехі ў працы». У 1982 г. вучонаму прысвена званне заслужанага дзеяча навукі БССР. У 1986 г. ён атрымаў ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга, у 1998 г. стаў лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь.