На Зямлі засталося не так многа мясцін, дзе жывёлы і расліны маглі б існаваць абсалютна самастойна, без усялякага ўздзеяння з боку людзей – гэта запаведнікі і мясціны, дзе па тых альбо іншых прычынах спынена гаспадарчая дзейнасць чалавека.

Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік (ПДРЭЗ) – прыродаахоўная навукова-даследчая ўстанова з асаблівым рэжымам землекарыстання, адзіны ў свеце запаведнік такога тыпу. Тэрыторыя запаведніка знаходзіцца на поўдні Гомельскай вобласці (Хойніцкі, Нараўлянскі і Брагінскі раёны) ва ўсходняй частцы Палескай нізіны ў межах Гомельскага Палесся. ПДРЭЗ створаны на найбольш забруджанай радыенуклідамі тэрыторыі пасля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС і пачаў дзейнасць 18 ліпеня 1988 г. (Пастанова ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР аб стварэнні запаведніка прынята 24 лютага 1988 г.). З 29 снежня 2006 г. Установа «Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік» падпарадкуецца Дэпартаменту па ліквідацыі наступстваў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь.

Асноўнымі задачамі для запаведніка з'яўляюцца: ажыццяўленне комплекса мерапрыемстваў па прадухіленні міграцыі радыенуклідаў на тэрыторыі, што прылягаюць да яго; падтрыманне экалагічнай раўнавагі прыродных сістэм; вядзенне радыяцыйна-экалагічнага маніторынгу глебы, вады, паветра, флоры і фаўны; ажыццяўленне радыебіялагічных даследаванняў; распрацоўка навуковых асноў рацыянальнага прыродакарыстання і аховы прыроды; правядзенне доследна-эксперыментальных работ у галіне лесаводства, лесаэксплуатацыі, аховы лесу; ахова помнікаў і месцаў пахаванняў.

Адным з галоўных напрамкаў дзейнасці супрацоўнікаў запаведніка з'яўляецца навуковая работа па вывучэнні ўздзеяння радыеактыўнага забруджвання на навакольнае асяроддзе. Вучоныя запаведніка праводзяць даследаванні ўздзеяння радыяцыі на свет раслін і жывёл, шляхоў міграцыі радыенуклідаў у аб'ектах біясферы, вядуць маніторынг флоры і фаўны. Навуковая тэматыка адпавядае міжнароднаму ўзроўню і даследаванні, якія тут праводзяцца, маюць сусветнае значэнне.

На тэрыторыю ПДРЭЗ у 1986 г. выпала каля трэці цэзія-137, больш за 70 % стронцыя-90 і 97 % плутонія-238, -239, -240, -241. За 25 гадоў у выніку паўраспаду плутонія-241 больш чым у 2 разы ўзрасло забруджванне тэрыторыі амерыцыем-241, які з'яўляецца больш таксічным рэчывам, чым плутоній, таму тэрыторыя ПДРЭЗ не можа быць уключана ў гаспадарчы абарот яшчэ вельмі працяглы час.

На тэрыторыі запаведніка раней размяшчалася 92 населеных пункта, жыхары якіх былі адселены ў 1986 г. Сёння акрамя супрацоўнікаў запаведніка тут можна сустрэць толькі тых, хто мае спецыяльны дазвол: супрацоўнікаў спецпадраздзяленняў міліцыі па ахове тэрыторый радыяцыйнага забруджання РАУС Хойніцкага, Нараўлянскага і Брагінскага раёнаў, адміністрацыі зон адсялення і адчужэння Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўнай інспекцыі па ахове жывёльнага і расліннага свету пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь, Гомельскай пагранічнай групы Дзяржаўнага камітэта пагранічных войск.

Агульная плошча запаведніка складае 216,2 тыс. га (2008 г.). Гэта буйнейшая прыродаахоўная тэрыторыя на Беларусі. Землі Палескага запаведніка адносяцца да Паўднёва-Палескага геабатанічнага раёна падзоны шыракаліста-сасновых лясоў. Галоўная рака Палесся – Прыпяць – перасякае тэрыторыю запаведніка з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход і надае яму адмысловую прывабнасць. Басейну Прыпяці ўласцівыя натуральныя балотныя і поймавыя ландшафты, якіх у Еўропе ўжо няма. Нізінныя балоты, хмызняковыя і лясныя масівы, паплавы, лабірынт рукавоў, старыц і азёр – у гэтым унікальнасць прыроды Палесся. Важнейшымі прытокамі Прыпяці з'яўляюцца рэкі Славечна, Брагінка, Віць, Жалонь, Несвіч. Лясістасць тэрыторыі складае 38,2 %, асноўную частку лясоў складаюць саснякі, маецца вялікая колькасць бярэзнікаў, ёсць дубровы. Большая частка лясоў – маладыя і сярэднеўзроставыя. На тэрыторыі ПДРЭЗ захаваліся рэдкія, унікальныя і каштоўныя раслінныя супольніцтвы: сухія пойменныя дубровы, дубровы з удзелам чорнага алешніку і ясеню звычайнага. Трэцяя частка тэрыторыі запаведніка занята лугамі.

Флора запаведніка самая багатая на Беларусі і налічвае каля 884 відаў сасудзістых раслін. На тэрыторыі Палескага запаведніка налічваецца 38 відаў раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь і краін-суседзяў: Украіны, Расіі, Латвіі, Літвы, Польшчы. Ятрышнік шлеманосны, астра стэпавая, асака ценявая, наяда вялікая, гваздзік армерыяпадобны, вадзяны арэх плывучы ці чылім, старасцень эрукалісты, пылкагалоўнік даўгалісты, венерын чаравічак сапраўдны, расіца прамежкавая сустракаюцца на тэрыторыі Беларусі вельмі рэдка. Значна ўзрасла колькасць такіх рэдкіх відаў як сальвінія плывучая, касач сібірскі, чараўнік зеленакветкавы.

Спыненне гаспадарчай дзейнасці, адсутнасць фактару неспакою, паўторнае забалочванне тэрыторый, якія былі раней асушаны, прывялі да хуткага павелічэння колькасці некаторых відаў жывёл і птушак, у тым ліку і рэдкіх для Беларусі, а таксама колькасці паляўніча-прамысловых жывёл.

У фаўне ПДРЭЗ 46 відаў млекакормячых, 70 відаў птушак, 25 відаў рыб. На тэрыторыі запаведніка гняздуецца каля 206 відаў птушак. Запаведнік не толькі выконвае функцыю захавальніка генафонду жывёл, забяспечвае стабільнасць іх пражывання, але і спрыяе аднаўленню і павелічэнню рэдкіх відаў, якім нададзены нацыянальны і міжнародны ахоўны статус. Тут налічваецца 54 віды вельмі рэдкіх птушак, 6 відаў з найвышэйшай значнасцю для прыроды Беларусі, а таксама Польшчы, Літвы, Латвіі, Расіі, Украіны: вялікі арлец ці вялікі падворлік (від уключаны і ў Чырвоную кнігу Міжнароднага саюза аховы прыроды), малы арлец ці малы падворлік, белавокая чэрнець ці белавокі нырок, сокал-шулёнак ці шулячок, палянік ці аўдотка, сіні сіваграк ці сіваваронка, чапля-лазянік ці малы бугай, даўганосы савук ці даўгадзюбы (сярэдні) крахаль, арол-вужаед ці змеяед, скапа, дубальт ці дупель, чорны бусел, барадатая кугакаўка ці барадатая няясыць, сокал-кабец ці каршачок і іншыя віды птушак.

У запаведніку ўтварылася ўнікальнае для Беларусі месца зімоўкі буйных драпежных птушак, якія знаходзяцца пад аховай не толькі ў нашай краіне: арлана-белахвоста (выява гэтай прыгожай і моцнай птушкі упрыгожвае герб ЗША) і арла-маркута (беркута). У пойме Прыпяці і на паплавах гняздуюцца садовыя аўсянкі, чарналобы і шэры саракушы, кулікі-паручайнікі, кулікі-марадункі. Вясной збіраюцца вялікія чароды гусей, качак, шэрых жураўлёў, турухтанаў. У апошнія гады на былых меліярацыйных каналах пачаў сяліцца лебедзь-клікун, нядаўна заўважана пеначка-вяснічка, больш за 50 пар залацістай шчуркі, знойдзена гнездаванне стэпавага куліка-паляніка, які аблюбаваў пясчаныя дзюны з рэдкім сасоннікам.

Тут у натуральных прыродных умовах жывуць прадстаўнікі амаль усяго комплексу капытных, уласцівых для ялова-шыракалісных і мяшаных лясоў Еўропы: зубр, алень высакародны, дзік, казуля, лось. На тэрыторыі запаведніка водзяцца прадстаўнікі атрада драпежнікаў: ваўкі, лісы, янотападобны сабака, лясная куніца, выдра, амерыканская норка. Акрамя таго запаведнік насяляюць 43 віды жывёл, занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь і маюць ахоўны статус міжнароднай значнасці, сярод якіх 6 відаў наземных млекакормячых: зубр, мядзведзь, барсук, рысь, арэшнікавая соня, соня-палчок; 3 віды земнаводных і паўзуноў: балотная чарапаха, грабенчаты трытон, мядзянка. Дзякуючы вялікай колькасці зайца-русака, казулі, мышападобных грызуноў і значнасці тэрыторыі запаведніка штогод павялічваецца колькасць рысі, самага прыгожага беларускага драпежніка. У 1995 г. на тэрыторыі запаведніка з'явіліся белавежскія зубры: у 2010 г. іх колькасць перавысіла 70 асобін. Вучоныя-біёлагі лічаць магчымым у бліжэйшым будучым рассяленне на тэрыторыі запаведніка мядзведзяў, якія зніклі на Беларусі ў сярэдзіне ХХ стагоддзя.

Ва ўсім свеце расце цікавасць да жыцця дзікіх жывёл у сувязі з яго эстэтычнай каштоўнасцю, усведамленнем іх значнасці для ўстойлівага функцыяніравання навакольнага асяроддзя і ў канчатковым выніку – існавання чалавека. Гэта цікавасць мае неацэннае значэнне для развіцця грамадства, яго ідэалаў, маралі, культуры. Сёння на тэрыторыі Палескага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка створаны ўсе ўмовы не толькі для захавання прыродных багаццяў Палесся, але і для аховы чалавека ад негатыўнага ўздзеяння забруджанага навакольнага асяроддзя.

Абапіраючыся на вынікі доследна-эксперыментальных работ, ПДРЭЗ займаецца таксама наступнымі відамі пазабюджэтнай дзейнасці: племянная конегадоўля, лесанарыхтоўка (з улікам абмежаванняў па ўзроўні радыяцыйнага забруджвання і стану сыравіннай базы), вырошчванне саджанцаў пладовых культур, атрыманне таварнага мёду з уласнай пасекі.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2011 г.