На працягу XVI ст. узнікалі частыя ваенныя канфлікты паміж Вялікім Княствам Літоўскім (ВКЛ) і Маскоўскай дзяржавай. У выніку трох паходаў (1512, 1513, 1514 гг.) войскі маскоўскага князя Васіля ІІІ авалодалі Смаленскам і рушылі ў глыб ВКЛ. Яны занялі Мсціслаў, Крычаў, Дуброўну і дайшлі да р. Бярэзіны. Пасля капітуляцыі Смаленска Васіль ІІІ паслаў 80-тысячнае коннае войска з баяр і “людзей вайсковых” на чале з М. Булгакавым-Голіцай і І. Чалядніным у напрамку Оршы і Друцка. Каб прыпыніць далейшае наступленне рускай арміі, кароль польскі і вялікі князь ВКЛ Жыгімонт І Стары сабраў войска абедзвюх сваіх дзяржаў, якое налічвала каля 30 тыс. чалавек – коннікаў, добраахвотнікаў, пехацінцаў, артылерыстаў. Узначальваў яго вялікі гетман літоўскі К. Астрожскі, асобнымі атрадамі камандавалі Ю. Радзівіл (па мянушцы “Геркулес”), Ю. Алелькавіч, Я. Свярчоўскі, І. Сапега i інш. З невялікай часткай войска Жыгімонт І Стары застаўся ў Барысаве, асноўныя сілы былі накіраваны пад Оршу. Першыя невялікія баі адбыліся ў канцы жніўня 1514 г. на левым беразе р. Беразіны. Каб падрыхтавацца да галоўнай бітвы асноўныя сілы войска Івана ІІІ адступілі на ўсход і занялі пазіцыю на беразе р. Крапіўны, паміж Оршай і Дуброўнай. Ноччу з 7 на 8 верасня да Дняпра падышло войска ВКЛ, якое па пантонным мастам і брадам пераправілася праз раку. Раніцай 8 верасня 1514 г. пачалася Аршанская бітва – адна з буйнейшых бітваў на тэрыторыі Еўропы ў пачатку XVI ст.

Галоўнакамандуючы А. Чаляднін размясціў рускае войска ў традыцыйным баявым парадку. На першай лініі фронту, які расцягнуўся на некалькі кіламетраў, ён паставіў авангардныя падраздзяленні. Яны флангамі ўпіраліся ў раку; за імі знаходзіліся палкі правай і левай рукі, пасярэдзіне – так званы вялікі полк, потым размяшчаўся ар’ергард. Князь хацеў акружыць войска ВКЛ, а затым выціснуць яго ў Днепр. Пры пастраенні насупраць маскоўскага войска К. Астрожскі выкарыстаў баявы парадак у дзве лініі. Першую займала кавалерыя, пяхота знаходзілася ў другой, з флангаў яе прыкрывала артылерыя. Пасля кароткай прамовы гетман павёў войска ў атаку. Пачалася жорсткая бітва з палкамі М. Булгакава-Голіцы. Назіраючы за яе ходам, А. Чаляднін за ўвесь час змагання на флангах не выкарыстаў ніводнага падраздзялення з вялікага, засаднага альбо вартавога палкоў. Ён разглядаў іх у якасці рэзерву. Хітрым манеўрам пад выглядам адступлення К. Астрожскі ўцягнуў праціўніка ў пагоню і вывеў пад агонь замаскіраваных гармат. Пасля гэтага нанёс удар па палках М. Булгакава-Голіцы і А. Чалядніна. Бітва пад Оршай працягвалася амаль 6 гадзін і скончылася перамогай ВКЛ. Паводле летапісаў і звестак гісторыкаў, рускае войска страціла каля 40 тыс. чалавек. У палон трапілі М. Булгакаў-Голіца, А. Чаляднін, іншыя ваяводы і военачальнікі, 2 тыс. “дзяцей баярскіх” і больш за 2 тыс. воінаў.

Перамога ў Аршанскай бітве дала магчымасць вярнуць Дуброўну, Мсціслаў і Крычаў, Смаленск узяць не ўдалося. Яе апісанне з вершаванымі ўстаўкамі змешчана ў хроніцы М. Стрыйкоўскага. Пра бітву была складзена песня, якая праслаўляла гетмана К. Астрожскага; у 1520–30-я гг. напісана першая ва Усходняй Еўропе батальная карціна (аўтар невядомы), дзе адлюстраваны адзін з эпізодаў Аршанскай бітвы. Палатно захоўваецца ў Нацыянальным музеі ў Варшаве.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2023 г.