Геадэзічная дуга Струвэ – гэта самы дзіўны аб’ект у Спісе сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЕСКА. Не архітэктурны помнік, не цуд прыроды, не гістарычнае месца, а ўнікальны навуковы эксперымент – самае вялікае градуснае вымярэнне дугі мерыдыяна (25°20', або 2820 км), якое стала беспрэцэдэнтным як у адносінах працягласці, так і дакладнасці. Сусветна вядомае геадэзічнае збудаванне праходзіла праз 10 краін: Нарвегію, Швецыю, Фінляндыю, Расію, Эстонію, Латвію, Літву, Беларусь, Малдову і Украіну. Па выніках абагульненых даследаванняў, якія правёў рускі астраном і геадэзіст, заснавальнік Пулкаўскай абсерваторыі, акадэмік Пецярбургскай Акадэміі навук В. Я. Струвэ, былі выведзены параметры зямнога эліпсоіда (імі чалавецтва карыстаецца і цяпер). У аснове ўсіх касмічных спадарожнікавых навігацыйных сістэм ляжыць матэматычная мадэль Зямлі, створаная гэтым вучоным.

Вызначэнне памеру і формы нашай планеты з’яўлялася адной з самых важных задач прыродазнаўства з часоў Арыстоцеля, а ў старажытным Егіпце ўпершыню быў выкарыстаны метад градуснага вымярэння. На працягу XVII–XX стст. форма і параметры Зямлі вывучаліся шляхам ускосных трыганаметрычных вымярэнняў даўжыні частак мерыдыянаў і паралелей разам з астранамічнымі вымярэннямі іх вуглавых амплітуд. У 1816 г. па загадзе начальніка Генеральнага штаба Расійскай арміі пачаліся работы па картаграфаванні Віленскай губерні, якія ўзначаліў ваенны тапограф палкоўнік К. І. Тэнер. Каб выканаць пастаўленую задачу, трэба было пабудаваць геадэзічны ланцуг – пункты, замацаваныя на мясцовасці, а потым па іх зрабіць здымку. Але ўжо тады К. І. Тэнер задумаў паралельна з картаграфаваннем даследаваць дугу Віленскага мерыдыяна і пачаў выкарыстоўваць метад трыянгуляцыі – будаўніцтва сістэм трохвугольнікаў. У кожным вугле ўзводзіліся вышкі, адкуль спецыяльнымі прыборамі рабіліся вымярэнні. Работа была надзвычай складаная, асабліва калі даводзілася рухацца па перасечанай мясцовасці (праз балоты, азёры, лясныя гушчары). Сярод ваенных тапографаў, якія займаліся вымярэннямі, быў і беларус І. І. Ходзька, пазней вядомы вучоны-геадэзіст.

Адначасова з К. І. Тэнерам у Ліфляндыі (тэрыторыя сучаснай Эстоніі і паўночна-ўсходняй часткі Латвіі) Ліфляндскае эканамічнае таварыства таксама распачало трыянгуляцыйныя работы. Кіраўніцтва імі было даручана прафесару астраноміі і геадэзіі Дэрпцкага (цяпер Тартускага) універсітэта В. Я. Струвэ. Такім чынам, абодва вучоныя паасобку рабілі сваю вялікую справу. Калі В. Я. Струвэ даведаўся, чым займаецца К. І. Тэнер, ён выкарыстаў увесь свой аўтарытэт, каб аб’яднаць работы. Было атрымана фінансаванне, і пры садзейнічанні ўлад распачатая вучонымі справа ператварылася ў грандыёзнае вымярэнне – ад Паўночнага Ледавітага акіяна да вусця Дуная. Пачаткам дугі Струвэ прынята лічыць пункт Фугленес у Нарвегіі, а завяршэннем Стара-Някрасаўку на Украіне. Па загадзе расійскага імператара Аляксандра II і караля Швецыі і Нарвегіі Карла XV на гэтых пунктах узведзены помнікі. У працэсе вымярэння дугі было закладзена 258 геадэзічных пунктаў, якія ў кожнай краіне адзначаліся рознымі знакамі: адтулінамі, выбітымі ў скале, жалезнымі крыжамі, пірамідамі з камянёў, гранітнымі плітамі з залітымі свінцом паглыбленнямі і іншымі матэрыяламі. З цягам часу яны разбурыліся, апынуліся пад зямлёй, былі знішчаны ў час войнаў.

Вучонымі краін, праз якія прайшла дуга, неаднаразова рабіліся спробы адшукаць яе пункты. Спецыялістамі беларускага картографа-геадэзічнага аб’яднання “Белгеадэзія” ў 1999 г. таксама праводзіліся пошукавыя работы, аднак яны не прынеслі вынікаў. Складанасць была ў тым, што В. Я. Струвэ не пакінуў звестак пра тыпы геадэзічных цэнтраў і іх дакладнае месцазнаходжанне, меліся толькі наборы лічбаў з навуковай справаздачы вучонага. У 2001 г. пачаліся паўторныя работы, у выніку якіх на тэрыторыі Беларусі былі знойдзены 19 з 31 пункта дугі. З дапамогай сучасных спадарожнікавых сістэм вучоныя зрабілі свае разлікі па адшуканых пунктах, а потым параўналі іх з тымі, што дадзены ў справаздачы В. Я. Струвэ. Разыходжанні склалі толькі ўсяго 2–3 см. Гэта сведчыць аб тым, што геадэзісты, якія працавалі на гэтых аб’ектах 200 гадоў назад, бліскуча выканалі пастаўленую перад імі задачу.

15 ліпеня 2005 г. на 29-й сесіі Міжнароднага камітэта па ахове сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны, якая адбылася ў г. Дурбане (Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка), было прынята рашэнне аб уключэнні Геадэзічнай дугі Струвэ ў Спіс сусветнай культурнай і прыроднай спадчыны ЮНЕСКА. Сярод 34 пунктаў дугі з дзесяці краін, што ўвайшлі ў спіс, пяць належаць Беларусі : Тупішыкі і Лапаты знаходзяцца на тэрыторыі Гродзенскай вобласці, Асаўніца, Чэкуцк і Лескавічы – на Брэстчыне.

Геадэзічная дуга Струвэ з’яўляецца першай міжнароднай трансгранічнай серыйнай намінацыяй сярод аб’ектаў, што маюць статус помніка сусветнага значэння. Яна аб’яднала краіны, нагадваючы, што планета Зямля – наш агульны дом.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2013 г.