У сярэдзіне 50-х гадоў XX стагоддзя ў нашай краіне актуальнае значэнне надавалася беларускай нацыянальнай культуры як прафесіянальнай, так і непрафесіянальнай. З мэтай яе комплекснага вывучэння ў чэрвені 1957 г. у сістэме Акадэміі навук на базе сектара этнаграфіі і фальклору Інстытута гісторыі і сектара мастацтва Інстытута літаратуры АН БССР была створана новая навуковая ўстанова – Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. У 1993 г. Інстытуту было прысвоена імя К. Крапівы.

Першым дырэктарам Інстытута быў прызначаны акадэмік АН БССР П.Ф. Глебка. У розны час Інстытут таксама ўзначальвалі В.К. Бандарчык, С.В. Марцэлеў, М.Ф. Піліпенка, з 2004 г. – член-карэспандэнт, доктар гістарычных навук, доктар архітэктуры, прафесар А.І. Лакотка.

Па шырыні напрамкаў навуковых даследаванняў Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору – установа шматпрофільная. Гэта асноўны цэнтр фундаментальных даследаванняў у галіне фалькларыстыкі і мастацтвазнаўства, адзіны даследчы цэнтр, дзе распрацоўваюцца такія кірункі мастацтвазнаўства, як этнамузыкалогія, кіназнаўства, даследуецца тэлебачанне. Вядзецца ў Інстытуце і вывучэнне антрапалогіі і этналогіі. Вынікам работы, праведзенай па ўсіх гэтых напрамках, стала выданне вялікай колькасці манаграфій, зборнікаў, артыкулаў.

Этнаграфічным праблемам побыту, паходжання, этнічнай гісторыі беларусаў, іх вытворчай дзейнасці ў розныя гады былі прысвечаны: “Беларускі этнаграфічны зборнік” (1958), манаграфія “Белорусы: очерки происхождения и этнической истории” (1968) М.Я. Грынблата, цыкл манаграфій В.К. Бандарчыка па гісторыі беларускай этнаграфіі (1964, 1970, 1972, 1979), энцыклапедыя “Этнаграфія Беларусі” (1989), шматтомнае фундаментальнае выданне “Беларусы” (1995–2005). У 2004–2005 гг. пабачылі свет тры кнігі энцыклапедычнага выдання “Гарады і вёскі Беларусі”.

У галіне фалькларыстыкі супрацоўнікі Інстытута ажыццяўляюць збіранне, сістэматызацыю і публікацыю вусна-паэтычных твораў, даследуюць тэорыю і гісторыю беларускага фальклору, вывучаюць генезіс, сучасныя фальклорныя працэсы, праводзяць параўнальны аналіз фальклорных твораў славян. Адна з першых прац Інстытута ў гэтым напрамку – зборнік “Беларускі эпас” (1959), выдадзены пад рэдакцыяй П.Ф. Глебкі і І.В. Гутарава. Гісторыя беларускага фальклору ад старажытнасці да 60-х гадоў XX ст. знайшла сваё адлюстраванне ў калектыўнай манаграфіі “Беларуская народная вусна-паэтычная творчасць: гісторыка-тэарэтычнае даследаванне” (1967). Значным дасягненнем супрацоўнікаў Інстытута стала выданне шматтомнага акадэмічнага збору “Беларуская народная творчасць”. Трыццаць тамоў гэтага зводу былі адзначаны Дзяржаўнай прэміяй Беларусі за 1986 г. Калектывам аўтараў апублікаваны 6 кніг серыі “Беларускі фальклор: жанры, віды, паэтыка” (2001–2004), сёмы том гістарычна-этнаграфічнага даследавання “Беларусы” – “Вусная паэтычная творчасць” (2004).

Тэатразнаўцамі Інстытута даследуецца гісторыя нацыянальнай сцэнічнай культуры, праблемы беларускай драматургіі. Выдадзены шэраг манаграфій, прысвечаных буйным тэатральным калектывам. Дзяржаўнай прэміяй Беларусі за 1966 г. адзначаны манаграфіі У.І. Няфёда “Тэатр у вогненныя гады” (1959), “Сучасны беларускі тэатр (1946–1959)” (1961) і “Становление белорусского советского театра, 1917–1941” (1965). Важнейшай працай супрацоўнікаў Інстытута ў галіне тэатразнаўства з’яўляецца трохтомная (у 4 кн.) “Гісторыя беларускага тэатра” (1983–1987).

Даследаванне праблем беларускай прафесійнай музыкі і этнамузыкалогіі ахоплівае пытанні гісторыі музычнай культуры Беларусі, асноўных жанраў сучаснага музычнага мастацтва, станаўлення і развіцця музычнай фалькларыстыкі. Гэты напрамак дзейнасці адлюстраваны працамі “Календарно-песенная культура Белоруссии: опыт системно-типологического исследования” (1985) З.Я. Мажэйкі, “Белорусская этномузыкология: очерки истории (XIX–XX вв.)” (1997), рэгіянальнымі зборнікамі беларускіх народных песень. Трохтомная манаграфія “Музычны тэатр Беларусі” (першая кніга на рускай мове, 1990–1997) адзначана Дзяржаўнай прэміяй Беларусі за 1998 г.

У Інстытуце даследуюцца таксама праблемы беларускага кіно і тэлебачання. Першай абагульняючай працай па гісторыі беларускага кінамастацтва стала кніга “Беларускае кіно” (1962). Шматгадовы творчы вопыт беларускіх кінематаграфістаў быў даследаваны ў двухтомніку “История белорусского кино” (1969–1970) і вялікай калектыўнай працы “Гісторыя кінамастацтва Беларусі (у 4-х т., 2001–2004).

Належнае месца ў навуковай працы Інстытута займаюць даследаванні ў галіне архітэктуры, жывапісу, графікі, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ад старажытнасці да нашых дзён. Да найбольш значных дасягненняў беларускага мастацтвазнаўства названых кірункаў адносіцца фундаментальная шасцітомная праца “Гісторыя беларускага мастацтва” (1987–1994), адзначаная Дзяржаўнай прэміяй Беларусі за 1996 г. Сямітомная капітальная праца “Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі” (1984–1988), у якой знайшлі адлюстраванне комплексныя даследаванні помнікаў гісторыі і культуры Беларусі, таксама была ўдастоена Дзяржаўнай прэміі Беларусі за 1990 г. Пры актыўным удзеле супрацоўнікаў Інстытута выдадзены энцыклапедычны даведнік “Архітэктура Беларусі” (1993), два тамы калектыўнай манаграфіі “Архітэктура Беларусі: нарысы эвалюцыі ва ўсходнеславянскім і еўрапейскім кантэксце” (2005–2006).

Эфектыўна даследуюцца ў Інстытуце антрапалагічныя асаблівасці насельніцтва Беларусі. У розныя гады асаблівая ўвага надавалася вывучэнню фізічнага тыпу старажытнага і сучаснага насельніцтва Беларусі, ролі спадчынных, прыродных і сацыяльных фактараў у фарміраванні фізічнага тыпу беларусаў, асноўных тэндэнцый зменлівасці фізічнага развіцця дзяцей у перыяд росту і г. д. На аснове даследаванняў выдадзены працы: “Очерки по антропологии Белоруссии” (1976), “Антропология Белорусского Полесья: демография, этническая история и генетика” (1978) Л.И. Тегако, калектыўная манаграфія “Экологические изменения и биокультурная адаптация человека” (1996) і інш.

У Інстытуце створаны Музей старажытнабеларускай культуры, багацейшыя нацыянальныя каштоўнасці якога – выдатная база для навуковых даследаванняў.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2007 г.