Лёс вядомага паэта, празаіка і драматурга, культурнага і грамадскага дзеяча Беларусі Міхася Чарота (творчы псеўданім Міхаіла Сымонавіча Кудзелькі) у многім тыповы для таго пакалення літаратараў, якія прыйшлі ў літаратуру адразу пасля рэвалюцыі. Нарадзіўся М. Чарот у вёсцы Рудзенск Ігуменскага павета Мінскай губерні (цяпер гарадскі пасёлак Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці) у сям’і малазямельных сялян. У 1917 г. закончыў Маладзечанскую настаўніцкую семінарыю і ў хуткім часе быў мабілізаваны ў армію. Вясной 1918 г. М. Чарот вярнуўся ў Мінск і пачаў настаўнічаць у беларускай школе. У гэтым жа годзе паступіў на вучобу ў педагагічны інстытут. У 1924 г. вучыўся ў Маскве ў Дзяржаўным інстытуце журналістыкі. У 20-я гады М. Чарот быў адным з актыўных арганізатараў і кіраўнікоў літаратурнага руху на Беларусі: з’яўляўся супрацоўнікам, а ў 1925–1929 гг. – рэдактарам газеты “Савецкая Беларусь”, прымаў удзел у стварэнні літаратурнага аб’яднання “Маладняк” (з 1923 г. яго кіраўнік), некаторы час працаваў у “Полымі”, потым уступіў у БелАПП, быў загадчыкам літаратурнага сектара Дзяржвыдавецтва БССР, кансультантам Саюза пісьменнікаў Беларусі. Да таго ж М. Чарот удзельнічаў у культурна-нацыянальным жыцці: спяваў у хоры У. Тэраўскага пры “Беларускай хатцы”, быў старшынёй тэатральнага гуртка “Маладзік”.

Больш за ўсё М. Чарот адметны сваёй творчасцю, якая, на вялікі жаль, далёка не поўнасцю даследавана. Асаблівую ўвагу Міхась Чарот надаваў вершавана-паэтычным творам. Яго першыя вершы – “Пад крыжам”, “Звон”, “Песня беларуса”, “Памяці Алеся Гаруна”, “Ахвярую Беларускаму хору Тэраўскага” – працягвалі нашаніўскую адраджэнскую традыцыю. Увогуле ранняя творчасць М. Чарота знаходзілася пад вялікім уплывам такіх паэтаў, як М. Багдановіч, Цётка, Я. Купала, Я. Колас. Пасля 1921 года дамінуюць рэвалюцыйна-пралетарскія матывы, аб чым сведчаць зборнікі вершаў “Завіруха” (1922), “Выбраныя вершы” (1925), “Сонечны паход” (1929).

Першая кніга вершаў “Завіруха” праўдзіва адлюстроўвала духоўны свет чалавека, які стаў на бок рэвалюцыі і свядома ўключыўся ў будаўніцтва новага жыцця. Бура, навальніца, пажар, звон, меч і агонь, што крышаць стары свет, – гэта вобразнасць выяўляла рэвалюцыйны змест кнігі “Завіруха” і ўсёй паэзіі М. Чарота.

Светапогляд паэта, такім чынам, фарміраваўся ў адназначнай абстаноўцы: ён выбраў рэвалюцыю, а ў творчасці паставіў літаральна адзіную тэму – апяванне новага жыцця. У героіка-рамантычнай паэме “Босыя на вогнішчы” (1922), дзе адчуваецца моцны ўплыў славутай паэмы А. Блока “Дванаццаць”, М. Чарот прадставіў версію рэвалюцыі на Беларусі. У паэме-фантазіі “Чырванакрылы вяшчун” (1923) аўтар ідэалізаваў вобраз “усясветнай камуны”. Пра пасляваеннае жыццё, збліжэнне горада і вёскі апавядаецца ў паэме “Беларусь лапцюжная” (1924).

Міхась Чарот – майстар на трапныя і арыгінальныя словазлучэнні. Цікавымі маўленчымі адзінкамі з’яўляюцца нават загалоўкі яго твораў. Як паэт-публіцыст М. Чарот вельмі часта выкарыстоўваў у сваіх творах грамадска-палітычную лексіку і фразеалогію. У публіцыстычных творах паэта заўсёды эфектыўнымі з’яўляліся перыфрастычныя выразы: “Беларусы – роднай зямлі дзеці”, “Новае сонца стала на ўсходзе гарэць”, “Горад Мінск – сэрца роднай краіны” і інш. Як паэт-лірык і паэт-рамантык М. Чарот карыстаўся выяўленчымі сродкамі беларускага фальклору і жывога вусна-гутарковага маўлення беларусаў. На прыкладзе паэмы “Карчма” (1925) бачна, як яскрава гучыць беларуская мова, вельмі індывідуалізаваная, часам нават спрошчаная і натуралізаваная. Адчуваецца спагада да простага люду, замілаванне прыродай, добры настрой. У паэме “Марына” (1925) героіка-рэвалюцыйнае змаганне часоў Грамадзянскай вайны пададзена на фоне рамантычнага і фальклорна-ідэалізаванага кахання.

Адметнай з’явай прозы М. Чарота стала аповесць “Свінапас” (1923–1924). На яе аснове ў 1926 г. створаны першы беларускі мастацкі фільм “Лясная быль”. Мова гэтай аповесці ўвабрала ў сябе асаблівасці так званай маладнякоўскай прозы, якая арыентавалася на арнаментальную апавядальную мову. Усе апавяданні М. Чарота сабраны самім аўтарам у зборнікі “Веснаход” (1924) і “Выбраныя апавяданні” (1926). Значнай творчай удачай літаратуразнаўцы 70-х гг. (найперш М. Ярош) лічылі яго апавяданні “Кірмаш”, “Чалавек, які не радзіўся”, “Споведзь самагоншчыка”, “Бацюшка”, “Самалёт”.

У беларускую савецкую драматургію М. Чарот прыйшоў непасрэдна з тэатральных падмосткаў: спачатку як самадзейны артыст, а потым як член трупы У. Галубка. У 1921–1922 гг. вучыўся ў Беларускай тэатральнай студыі, якая знаходзілася ў Маскве. Там ён пазнаёміўся з многімі папулярнымі расійскімі паэтамі, у тым ліку з С. Ясеніным. Пасябраваў з У. Кірылавым, які ўзначальваў вядомую літаратурную групоўку “Кузніца” (блізкую да “Маладняка”). На працягу 1920–1924 гг. М. Чаротам былі напісаны і апублікаваны п’есы “Данілка і Алеська”, “Пастушкі”, “Слуцкая варона”, “Мікітаў лапаць”, “Дажынкі”, “Сон на балоце” і інш. Найбольш папулярныя з п’ес – камедыя “Сон на балоце”, драматычная паэма “Мікітаў лапаць” і народная драма “На Купалле”. Апошняя была з поспехам паказана ў жніўні 1923 г. БДТ-1 у Маскве, на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы. Спектакль праходзіў пад назвай “Кветка шчасця”. І форма, і змест п’есы М. Чарота “На Купалле” натхнілі кампазітара А. Туранкова на стварэнне оперы “Кветка шчасця”. У 1940 г. опера спазнала свой трыумф на Дэкадзе беларускага мастацтва ў Маскве.

Усё сваё жыццё М. Чарот апяваў беларускі народ, родную прыроду, горача і шчыра клікаў да “вясны жыцця”, да натхнёнай і творчай працы… Але 24 студзеня 1937 г. ён быў арыштаваны і ў хуткім часе расстраляны. Рэабілітаваны ў 1956 г.

Вядомыя літаратуразнаўцы М. Ярош, Н. Гілевіч, І. Чыгрын адзначалі самабытнасць, арыгінальнасць і поліфанічнасць літаратурна-мастацкай дзейнасці М. Чарота. Яго лепшыя творы – гімны рэвалюцыі, будаванню светлага жыцця, і таму ў гісторыі айчыннай літаратуры М. Чарот назаўсёды застанецца палкім рэвалюцыйным рамантыкам.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2006 г.