Кожны горад Беларусі мае сваё непаўторнае аблічча, якое дазваляе выдзеліць, запомніць, палюбіць яго. Гомель, што вольна раскінуўся па абодва бакі Сожа, таксама не з'яўляецца выключэннем.

Як і ўсе старажытныя гарады, Гомель не памятае года свайго заснавання, таму што ўзнік у тыя часы, калі ў людзей, якія насялялі бераг Сожа, не было пісьменнасці. Выяўленыя археолагамі стаянкі неаліту і бронзавага веку, гарадзішчы мілаградскай і зарубінецкай культур сведчаць аб засяленні гэтых месцаў у вельмі далёкія часы. У канцы І тысячагоддзя н. э. на землях усходнеславянскага племені радзімічаў на абрывістым беразе Сожа пры ўпадзенні ў яго ручая Гамяюк узнікла ўмацаванае паселішча. Насельніцтва жыло земляробствам, жывёлагадоўляй, займалася рамёствамі, гандлем, аднак першае ўпамінанне Гомеля (летапісны Гомій, Гомін, Гомь, Гомье) сустракаецца толькі пад 1142 г. у Іпацьеўскім летапісе.

У ХІІ ст. Гомель – старажытнарускі горад з умацаваным дзядзінцам, вакольным горадам і пасадам, царквой. Тут была прыстань для гандлёвых судоў, гандлёвая плошча (па рацэ ішлі гандлёвыя шляхі ў Кіеў, Чарнігаў, Смаленск, на Валынь, у Паўночную Русь, Візантыю). Зручнае геаграфічнае становішча Гомеля прывяло да жорсткай барацьбы паміж князямі Чарнігаўскай і Смаленскай зямлі. Міжусобныя войны рускіх князёў працягваліся цэлае стагоддзе. Па меркаваннях даследчыкаў, горад займалі і руйнавалі мангола-татары (прыкладна ў 1239 г.).

З сярэдзіны ХІV ст. (каля 1335 г.) Гомель далучаны князем Альгердам да Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ). На працягу 130–140 гадоў горад жыў па законах мірнага часу. У канцы ХV ст. маскоўскі цар Іван ІІІ звярнуў увагу на захад. Па выніках вайны 1500–1503 гг. паміж Маскоўскай дзяржавай і Вялікім Княствам Літоўскім Гомель быў далучаны да Маскоўскай дзяржавы. Войны паміж ВКЛ і Маскоўскай дзяржавай працягваліся. 17 ліпеня 1535 г. Гомель узяты войскам ВКЛ пад кіраўніцтвам гетмана Ю. Радзівіла. У тым жа годзе вялікі князь ВКЛ Жыгімонт заснаваў дзяржаўнае Гомельскае староства і надаў гораду статус яго цэнтра. У 1560 г. Гомель атрымаў свой герб – выяву белага крыжа на чырвоным шчыце. У 1581 г. у час Лівонскай (Інфлянцкай) вайны 1558–1582 гг. горад быў спалены расійскімі войскамі. У час Антыфеадальнай вайны летам 1648 г. Гомель захапіў казацкі палкоўнік Я. Галавацкі, а вясной 1649 г. ім валодаў чарнігаўскі палкоўнік М. Нябаба. У 1651 г. улада Рэчы Паспалітай над горадам была адноўлена, аднак у жніўні 1654 г. ён зноў перайшоў пад уладу казацкага войска. У 1670 г. Гомель атрымаў магдэбургскае права. Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 г. горад увайшоў у склад Расійскай Імперыі. Улада ў ім з 1775 г. стала належаць не старасце, а паўнапраўнаму ўладару – генералу-фельдмаршалу П.А. Румянцаву-Задунайскаму.

У Гомелі адбыліся змены: на месцы абарончых збудаванняў і драўлянага замка пачалося будаўніцтва мураванага палаца для генерал-фельдмаршала. Румянцаўскі палац быў прызначаны для кароткатэрміновага правядзення часу, балоў, прыёмаў. Гаспадары палаца неаднаразова прымалі ў ім высокіх асоб з Пецярбурга ў час іх паездак на поўдзень. Пасля смерці П.А. Румянцава-Задунайскага Гомель атрымаў у спадчыну сярэдні сын генерала. Новы гаспадар вырашыў надаць Гомелю аблічча еўрапейскага горада. Пачалося будаўніцтва Мікалаеўскай царквы, гасцінага двара, магазіна, карчмы. У 1814 г. пасля канчатковага звальнення з дзяржаўнай службы канцлер М.П. Румянцаў пераехаў у Гомель. Былі пабудаваны Петрапаўлаўскі сабор, касцёл, бальніца, ткацкая, бялільная фабрыкі, фабрыка па вытворчасці швейцарскага сыру, шклозавод, кафельны, цукровы, сальна-свечачны заводы, бровар, аптэка і багадзельня. Пачынаецца развіццё суднаходства па Дняпры і Сожы, пачало дзейнасць першае ў Беларусі параходства. Шмат увагі надае граф гісторыі краю: фінансуе правядзенне археалагічных раскопак, збірае калекцыі твораў мастацтва, кніг, старажытных рукапісаў, манет, мінералаў. Мікалай Пятровіч Румянцаў знаходзіўся пад вялікім уплывам ідэй асветніцтва: ён фінансуе адкрыццё ланкастэрскіх школ у Гомелі і двух бліжэйшых вёсках. Пасля смерці графа яго малодшы брат С.П. Румянцаў завяршыў будаўніцтва Троіцкай царквы і будынка духоўнага вучылішча.

З 1836 г. сядзіба Румянцавых належала генерал-фельдмаршалу І.Ф. Паскевічу графу Эрыванскаму князю Варшаўскаму. Новы ўладальнік палаца надаў яму бляск і пышнасць. Вакол палаца быў разбіты парк. У 1850 г. па хадайніцтве І.Ф. Паскевіча праз Гомель прайшло Пецярбургска-Кіеўскае шасэ і першая ў Расіі тэлеграфная лінія Пецярбург–Севастопаль, што садзейнічала развіццю прамысловасці і гандлю.

У другой палове ХІХ ст. развіццё Гомеля пайшло хуткімі тэмпамі: у 1873 г. праз горад прайшла лінія Лібава-Роменскай, а ў 1888 г. – Палескай чыгункі, з'явіліся дэпо і Галоўныя механічныя майстэрні, адкрываліся новыя заводы і фабрыкі, быў пабудаваны новы мост цераз Сож, вуліцы горада сталі масціць каменнем і асвятляць іх газавымі ліхтарамі. У 1866 г. у Гомелі была адкрыта дзяржаўная мужчынская гімназія, а ў 1876 г. – жаночая. У канцы стагоддзя існавалі двухкласнае мужчынскае вучылішча з рамесным ухілам і тэхналагічнае чыгуначнае вучылішча, царкоўнапрыходскае жаночае вучылішча і яўрэйскае пачатковае вучылішча. У развіцці Гомеля прымалі ўдзел і гаспадары гомельскай княжацкай сядзібы – Ф.І. Паскевіч і яго жонка І.І. Паскевіч. Ірына Іванаўна Паскевіч шмат увагі ўдзяляла дзецям, старым і хворым. На сродкі Паскевічаў быў адкрыты прытулак для дзяўчынак-сірот, дзіцячы прытулак для бедных, багадзельня для пажылых жанчын. Ірына Паскевіч адбірала адораных дзетак і забяспечвала ім выдатную адукацыю. У ваколіцах Гомеля было распаўсюджана захворванне вачэй – трахома. На сродкі Паскевічаў была пабудавана лячэбніца, дзе працаваў адзін з лепшых выхаванцаў княгіні – знакаміты ўрач-афтальмолаг А. Брук. Не забывала І. Паскевіч пра адукацыю: у бліжэйшых вёсках было адкрыта чатыры народныя вучылішчы, кожнае на 60 вучняў, усе выдаткі на якія (у т. л. жалаванне настаўнікам і сродкі на набыццё падручнікаў) неслі Паскевічы. Не пакідала княгіня без увагі і выхаванне дзяўчынак з прытулку: сама вучыла іх рукадзеллю, стварыла музычна-драматычны гурток і хор. Пасля смерці Ф.І. Паскевіча ў 1903 г. княгіня ўсе сілы і сродкі накіравала на развіццё Гомеля: заснавала стыпендыю для таленавітых студэнтаў Пецярбургскага тэхналагічнага інстытута, фінансавала будаўніцтва гарадскога водаправода, выдаткоўвала значныя сродкі на будаўніцтва гінекалагічнай бальніцы і радзільнага дома ў Гомелі, нейрахірургічнай клінікі імя Пірагова ў Пецярбургу, утрымлівала добрушскую фабрычную бальніцу. У час Першай сусветнай вайны І. Паскевіч арганізавала лазарэты для лячэння параненых, пачала будаўніцтва шпіталя на 100 ложкаў. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ўсю сваю рухомую і нерухомую маёмасць княгіня падаравала народу. Дзяржаўная ўстанова «Гомельская Ірынінская гімназія» ў Навабеліцкім раёне Гомеля названа ў гонар апошняй гомельскай княгіні І.І. Паскевіч, на вуліцы Ірынінскай ёй пастаўлены помнік.

Першая сусветная вайна, рэвалюцыйныя падзеі, грамадзянская вайна нанеслі значны ўрон гаспадарчаму развіццю горада.

За гады першых пяцігодак Гомель пераўтварыўся ў буйны прамысловы цэнтр Беларусі. Былі пабудаваны прадпрыемствы металаапрацоўчай, машынабудаўнічай, электратэхнічнай, дрэваапрацоўчай, паліграфічнай, хімічнай і іншых галін прамысловасці.

Мірную працу гамяльчан прыпыніла вайна. З 19 жніўня 1941 г. і да 26 лістапада 1943 Гомель быў акупіраваны фашыстамі, якія знішчылі ў турмах, канцлагерах і гета больш за 100 тыс. чалавек. Адразу пасля вызвалення гамяльчане пачалі адбудоўваць свой горад.

Сёння Гомель – другі па велічыні горад Беларусі, цэнтр Гомельскай вобласці. У ім сканцэнтравана адміністрацыйнае, вытворчае, транспартнае, навуковае і культурнае жыццё рэгіёна. Гомель – буйны транспартны цэнтр краіны, які злучаны аўтамабільнымі, чыгуначнымі і паветранымі магістралямі з Расіяй, Украінай, краінамі Балтыі, Еўрасаюза. Горад з'яўляецца буйным індустрыяльным цэнтрам рэспублікі. Шырока вядома за межамі рэспублікі прадукцыя гомельскіх прадпрыемстваў: ВА «Гомсельмаш», ААТ «Гомельшкло», ААТ «Гомельдрэў», кандытарскай фабрыкі «Спартак», філіяла «Гомельшпалеры» ААТ «Беларускія шпалеры», ААТ «Камінтэрн».

У Гомелі працуе больш за 20 навукова-даследчых, праектных інстытутаў і іх філіялаў. Юнакі і дзяўчаты маюць магчымасць атрымаць вышэйшую адукацыю ў сямі ВНУ: Беларускім гандлёва-эканамічным універсітэце спажывецкай кааперацыі, Беларускім дзяржаўным універсітэце транспарту, Гомельскім дзяржаўным медыцынскім універсітэце, Гомельскім дзяржаўным тэхнічным універсітэце імя П.В. Сухога, Гомельскім дзяржаўным універсітэце імя Ф. Скарыны, Гомельскім філіяле Міжнароднага інстытута працоўных і сацыяльных адносін, Гомельскім інжынерным інстытуце Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь. У Гомелі размешчаны 10 сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, 16 прафесійна-тэхнічных вучылішчаў, 75 школ і 116 дашкольных устаноў.

Гомель багаты і на ўстановы культуры. У горадзе працуюць Гомельскі абласны драматычны тэатр, Гомельскі дзяржаўны тэатр лялек, Гомельскі эксперыментальны маладзёжны тэатр-студыя, Гомельскі дзяржаўны цырк, Карцінная галерэя імя Г.Х. Вашчанкі, Гомельская абласная філармонія, Галерэя мастацтваў Беларускага саюза мастакоў, філіял Веткаўскага музея народнай творчасці, Гомельскі дзяржаўны каледж мастацтваў імя Н.Ф. Сакалоўскага, Гомельскі дзяржаўны музычна-педагагічны каледж імя Л.С. Выгоцкага, музычныя школы і школы мастацтваў, харэаграфічная і мастацкая школы, кінатэатры, 17 гарадскіх бібліятэк, абласная бібліятэка. Візітнай карткай Гомеля сталі традыцыйныя фестывалі: Міжнародны фестываль харэаграфічнага мастацтва «Сожскі карагод», Міжнародны фестываль інструментальнай музыкі «Рэнесанс гітары», рэгіянальны фестываль харавога мастацтва «Пеўчае поле», маладзёжныя фестывалі розных напрамкаў.

Спорт таксама не пакінуты па-за ўвагай: гамяльчане маюць магчымасць займацца 46 відамі спорту. У горадзе працуюць 8 стадыёнаў, Лядовы палац, Палац гульнявых відаў спорту, конна-спартыўны манеж, 19 басейнаў, 212 спартыўных зал, больш за 500 спартыўных пляцовак, сетка спартыўных школ алімпійскага рэзерву.

Горад жыве поўным жыццём, яго жыхары ўпэўнена глядзяць у будучыню і ведаюць, што з цягам часу Гомель будзе расці, шырыцца, маладзець.

У 2011 г. Гомель абраны культурнай сталіцай Беларусі і СНД.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2010 г., актуалізаваны ў 2011 г.