Да слаўнай кагорты пачынальнікаў тэатральнага мастацтва Беларусі належыць адна з заснавальніц тэатра імя Я. Купалы, папулярная і любімая актрыса мінулага стагоддзя Лідзія Іванаўна Ржэцкая.

Нарадзілася будучая актрыса ў Мінску. Тэатр увайшоў у жыццё Лідзіі Іванаўны ў гады юнацтва. Яна якраз закончыла Марыінскую гімназію і вырашыла стаць урачом. Але на гастролі ў Мінск прыехала з Украіны тэатральная трупа Сагайдачнага. Склалася так, што ў адным са спектакляў гэтай трупы дзяўчыне давялося замяніць актрысу, якая захварэла. Пасля першага блізкага знаёмства са сцэнай далейшага свайго жыцця без яе Л. Ржэцкая ўжо не ўяўляла. Свой творчы шлях яна звязала з Першым беларускім таварыствам драмы і камедыі, дзе працавала з 1917 па 1920 г. У гэтым тэатры Л. Ржэцкая сыграла ролі Зоські (“Раскіданае гняздо” Я. Купалы), Пронкі (“Хам” паводле Э. Ажэшкі). У 1921 г. актрыса пачала выступаць на сцэне Беларускага дзяржаўнага тэатра (БДТ) (цяпер Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Я. Купалы). Тут яна дала сцэнічнае жыццё многім персанажам з п’ес нацыянальных драматургаў, бліскуча выконвала ролі ў творах рускіх і замежных аўтараў. Асаблівае прызнанне атрымалі ролі, сыграныя Л. Ржэцкай у нацыянальным рэпертуары. Галерэю па-сапраўднаму народных характараў стварыла яна ў п’есах “На Купалле” (М. Чарота), “Машэка” (Е. Міровіча), “Салавей” (З. Бядулі), “Выбачайце, калі ласка!” (А. Макаёнка), “Пяюць жаваранкі” (К. Крапівы) і інш. Асабліва вылучаецца ў беларускім рэпертуары Л. Ржэцкай роля Альжбеты з п’есы Я. Купалы “Паўлінка”, якая ў яе выкананні сапраўды купалаўская: маляўнічая, сардэчная, дасціпная, разумная, добрая, строгая і вясёлая. Шмат гадоў іграла Лідзія Іванаўна гэтую ролю, жыла жыццём сваёй гераіні. Акцёрскім трыумфам сталі Зоська, а пасля Марыля ў “Раскіданым гняздзе” Я. Купалы, Маці ў “Бацькаўшчыне” К. Чорнага, цёця Каця ў п’есе “Хто смяецца апошнім” К. Крапівы. За стварэнне вобраза Аўдоцці Вярбіцкай у п’есе “Пяюць жаваранкі” К. Крапівы Л. Ржэцкай была прысуджана Дзяржаўная прэмія СССР (1951).

Вялікае месца ў творчасці актрысы заняла драматургія А. Астроўскага. Створаныя ёю вобразы Шабловай (“Позняе каханне”), Домны Панцялееўны (“Таленты і паклоннікі”), Мурзавецкай (“Ваўкі і авечкі”), Кукушкінай (“Даходнае месца”), Кручынінай і Галчыхі (“Без віны вінаватыя”) былі лепшым сведчаннем таго, як арганічна можа гучаць на беларускай сцэне А. Астроўскі. З іншых сцэнічных работ у п’есах рускіх драматургаў асабліва вядомы Сакалова (“Апошнія” М. Горкага), Марфа Касьянаўна (“У мяцеліцу” Л. Лявонава). Цудоўны вобраз абаяльнай, насмешлівай і задзірыстай Фразіны стварыла актрыса ў мальераўскай камедыі “Скупы”. Немагчыма пералічыць усе ролі, сыграныя Лідзіяй Іванаўнай за паўстагоддзя бурлівага, напружанага, поўнага творчых пошукаў жыцця актрысы. Яна амаль не іграла галоўныя ролі, аднак любую сваю работу даводзіла да ўзроўню ўзорнай. Кожны спектакль з Л. Ржэцкай нёс на сабе адбітак яе яркай акцёрскай індывідуальнасці.

Здымалася Лідзія Іванаўна і ў кіно. Шырокую папулярнасць набыла дзякуючы выступленням на беларускім радыё. У 1944 г. Л.І. Ржэцкая атрымала званне народнай артысткі БССР, а ў 1955 – народнай артысткі СССР. Яна была адной з лепшых і любімых актрыс купалаўскага тэатра і назаўсёды ўвайшла як у яго гісторыю, так і ў гісторыю беларускага тэатральнага мастацтва.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2009 г.