Сярод прадстаўнікоў беларускай прафесіянальнай музыкі імя Мікалая Ільіча Аладава займае асаблівае месца. Чалавек шырокіх гуманітарных ведаў і творчых інтарэсаў, педагог, вучоны, кампазітар, ён пакінуў спадчыну, многія жанрава-стылявыя характарыстыкі якой вызначылі шлях развіцця айчыннай музыкі XX ст.

Нарадзіўся М. Аладаў у Санкт-Пецярбургу ў сям’і чыноўніка. З дзяцінства займаўся музыкай. Вялікую ролю ў фарміраванні Аладава-кампазітара, яго музычных густаў, схільнасцей, набыцці тэхнічных прафесійных навыкаў адыграў яго настаўнік – кампазітар і этнограф Я. Прохараў. Заняткі з гэтым педагогам далі магчымасць у 1910 г. здаць экстэрнам экзамены за поўны курс кампазітарскага факультэта Санкт-Пецярбургскай кансерваторыі. У далейшым займаўся выкладчыцкай і музычна-асветніцкай дзейнасцю.

З 1924 г. жыццё і творчая дзейнасць М. Аладава звязаны з Беларуссю, з развіццём яе музычнага мастацтва. Кампазітар быў запрошаны на педагагічную працу ў Беларускі дзяржаўны музычны тэхнікум, дзе выкладаў музычна-тэарэтычныя дысцыпліны, а ў далейшым стаў загадчыкам вучэбнай часткі. З 1932 г. працягваў педагагічную дзейнасць у Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі. У гады Вялікай Айчыннай вайны М. Аладаў выкладаў у Саратаўскай кансерваторыі. Пасля вяртання ў 1944 г. у вызвалены ад ворага Мінск прызначаны дырэктарам Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі (узначальваў яе да 1948 г.). За гады педагагічнай працы (з 1946 г. быў прафесарам кансерваторыі) М. Аладаў выхаваў многіх славутых музыкантаў. Вучнямі яго класа і слухачамі спецыяльных тэарэтычных дысцыплін у розныя гады былі вядомыя кампазітары А. Багатыроў, Р. Буцвілоўскі, І. Кузняцоў, У. Алоўнікаў, Ф. Пыталеў, І. Ронькін і інш.

Творчы шлях М. Аладава працягваўся больш за 60 гадоў. Для музычнай дзейнасці характэрны сімфанічнасць мыслення, шырокае выкарыстанне сродкаў поліфаніі, праграмнасць, нацыянальная самабытнасць. Працаваў у большасці музычных жанраў. Сваімі творамі 1920–30-х гг. заклаў асновы жанраў беларускай прафесіянальнай музыкі (камерна-інструментальны ансамбль (фартэпіянны квінтэт; 1925), кантата “Дзесяць год” на словы Л. Цвяткова (1927), вакальна-сімфанічная паэма “Над ракой Арэсай” на вершы Я. Купалы (1933), рамансы на вершы М. Багдановіча, Н. Гілевіча, Я. Купалы, М. Танка і інш.). Стварыў першыя ў беларускай музыцы драматычныя і лірыка-псіхалагічныя сімфоніі. Жыццёвасць музыкі вызначаецца многімі фактарамі, сярод якіх – грамадзянская пазіцыя кампазітара. У творах знайшлі адлюстраванне многія значныя падзеі жыцця Беларусі. Менавіта імкненне асэнсаваць і перадаць у мастацкіх вобразах сучасную яму рэчаіснасць вызначыла галоўны вектар творчасці М. Аладава. Своеасаблівасцю жанравага вырашэння вылучаецца опера “Тарас на Парнасе” (паводле аўтарскага вызначэння “музычна-драматычны жарт у 1-й дзеі” па матывах беларускіх ананімных паэм “Тарас на Парнасе”, “Энеіда навыварат” і паэмы В. Дуніна-Марцінкевіча “Гапон”; 1927). Опера “Андрэй Касценя” (1947, пастаўлена ў 1970 г.), напісаная на лібрэта П. Глебкі, прысвечана тэме партызанскай барацьбы ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Твор спалучае эпіка-драматычную і лірыка-псіхалагічную драматургічныя лініі. Кампазітар глыбока ведаў беларускі фальклор і як выдатны знаўца і майстар апрацоўваў яго, надаваў новае гучанне, а таксама збіраў і даследаваў марыйскі, чувашскі, якуцкі фальклор, апрацоўваў народныя песні.

Галоўнае месца ў творчасці М. Аладава займала сімфанічная музыка. Музычныя вобразы дынамічныя, вызначаюцца гарманічнай вастрынёй, тэмбравай маляўнічасцю. Дзесяць сімфоній М. Аладава – своеасаблівая энцыклапедыя жыцця ў савецкі перыяд, дзе вельмі значныя падзеі жыцця народа, вобразы яго герояў і наогул рэчаіснасць у самых розных яе праяўленнях знайшлі мастацка-абагульненае ўвасабленне. У музычных творах адлюстроўваюцца асноўныя этапы эвалюцыі вобразнага мыслення і стылю кампазітара. Мікалай Аладаў стварыў першыя ў беларускай музыцы ўзоры драматычнай (2-я, 1930) і лірыка-псіхалагічнай (4-я і 5-я, 1954–1956) сімфоніі. Сімфонія № 10 (1971) – апошні яго твор, у якім лірыка-філасофская тэма выступае як дамінуючая. Кампазітарам напісана больш за 30 сімфанічных твораў – сюіты-фантазіі, сімфаньета, сюіты, уверцюры, паэмы, варыяцыі і інш.

Адначасова з творчай і педагагічнай дзейнасцю М. Аладаў вёў вялікую грамадскую працу. З 1932 г. быў членам Саюза кампазітараў БССР, з сярэдзіны 1930-х гг. членам яго праўлення, а ў 1949–1950 гг. з’яўляўся старшынёй праўлення. Мікалай Аладаў узнагароджаны двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга (1944, 1970), ордэнам “Знак Пашаны” (1948) і медалямі. У 1955 г. яму было прысвоена ганаровае званне народнага артыста БССР. Імя М. Аладава носіць мінская музычная школа № 2. На доме, дзе жыў кампазітар, устаноўлена мемарыяльная дошка. Адна з вуліц Мінска названа ў гонар М. Аладава і яго жонкі – мастацтвазнаўца А. Аладавай. У 1981 г. пра кампазітара зняты фільм “Старэйшына беларускай музыкі”.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2015 г.